Агууехэ дайнай баатарнууд

Дүшөөд оной дүлэтэ жэлнүүд

Дариин утаанай манаар

Хүн бүхэнэй сэдьхэлэй шархые

Хэзээш дууhахагүйгөөр үлөөнхэй…

І. Оролто

Дайн… Энэ богонихон үгэ соо хэды ехэ зоболон хашалан багтанаб, хэды мянгаад зон хахасааб, үншэрөөб, үхөөб?

1941 ондо фашис Германи манай Эхэ орондо гэнтын добтолгоор орожо, бузар муухай дайн эхилhэн байна. Манай гүрэнэй хамаг зон сүм нэгэдэжэ, Эхэ ороноо хамгаалхаяа бодобо. Буряад нютагhаа баатар зоригтой хүбүүд дайсантай тэмсэхэеэ фронт мордожо, хэды олон сэрэгшэд дайнай талмай дээрэ амияа орхеоб, эрэмдэг бэетэй болооб!

Бидэ энэ шэнжэлхы ажалаа  хүгшэн эжы, эжы абынгаа аман үгэhөө hабагша татан,түрэлнүүдhээ, нютагай зонhоо hурагшалжа, һургуулиингаа музейн дансаһаа дулдыдан шэнжэлээбди.

ІІ. Дайнай үеын баатарнууд.

Дайнай эхилхэдэ бүхы зон хүл дээрээ бодожо, булта нэгэ хүн мэтэ тэмсэһэн он юм. Нютаг бүхэнhөө, гэр бүлэ бүхэнhөө энэ дайнда хабаадалсагшад бии ха юм.Манай Гэгээтэй нютагһаа 127 сэрэгшэд мордожо, 72 – ынь бусажа ерэһэн, 55 –ниинь бусажа ерээгүй. Мүнөө сагта манай нютагта хоер дайнай ветеранууд үлэнхэй: Доржиев Балбар Жимбеевич, Норбоев Даши-Доржи Ванчикович.

Балбар Жимбеевич 1924 ондо Гэгээтэй нютагай зүүн бэедэ Намаг буусада түрэһэн намтартай. Тэрэ 1942 ондо сэрэгэй албанда татагдажа, Шэтэ хотодо залуу командирнуудай һургуули гаража, Хяагта хотодо пограничнигуудай командираар томилогдоо. Хяагта хотодо  Буряадай түрүүшын Советскэ Союзай герой Гармажап Аюрович Гармаевай адъютант боложо, геройтой хамта Баруун фронт эльгээгдээ юмБрестскэ крепостидэ албаяа үргэлжэлүүлээд, эндэл хайрата нүхэр, командир Гармажап Аюрович Гармаевые хүдөөлүүлэлсээ һэн. 1946 ондо түрэл нютагаа бусажа ерээ һэн. Дайнай һүүлээр Балбар Жимбеевич Петропавловкада налогово агентээр, Мүнөө Балбар Жимбеевич 91 наһандаа арюун ухаатай, хүл хүнгэн баян дэлгэр ажаһууһаар.

Норбоев Даша-ДоржоВанчинович мүнөө 89 наһатай, дайнай ба ажалай ветеран, 1943 ондо  17-тойдоо Зүүн фронтдо японско милитаристнуудтай байлдаанда хабаадаа. 1945 ондо Даша-Доржо Ванчинович дайгаа дүүргээшье һаа, теэд тэрэ үеын хүндэ саг  залуу хүбүүдэй мүр дээрэ унаа ха юм. 1950 оной март һарада Даша-Доржо Ванчинович гэртээ бусаа юм. Дайнһаа бусаад, түрэл колхоздоо бухгалтераар наһанайнгаа амаралтада гаратараа хүдэлөө.

Цыбиков Содном Жалсараевич 1925 ондо Гэгээтэй нютагта түрөө. Хара багаһаа хойшо түрэл колхоздоо хүдэлөө. 1944 оной февраль һарада дайнда мордобо. “Оловянная” станци дээрэ пулеметчигуудай, кавлеристнуудай  курс гараад, 1944 оной март һарада фронт эльгээгдээ. Краснознаменно Суворовай орденой нэрэмжэтэ 16-дахи гвардейскэ кавалерийскэ дивизидэ дайшалхы намтартай. Аймшагтай шанга байлдаан болоо, фашистнууд эсэргүү муухайгаар дайлалдажа, гэдэргээ сухарижа үгөөгүй. Содном Жалсараевич шархатаһан командираа гар дээрээ үргэжэ гал байлдаанһаа гаргажа шадаа.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда баатарлиг ябадал гаргаhан Пагбаев Жимбэ Цыренжапович болоно. Мэргэн буудагшын һургуули дүүргэһэнэй түлөө зуугаад гаранзэрлиг муухай фашистнуудые хюдаһан байна. Нэгэтэ үдэшэ часть руугаа бусажа ябатараа Жимбэ Цыренжапович бүлэг немецүүдтэй уулзашаба. Тэрэ удаарангүй табыень хюдажа, үлэһэн гурбыень сохижо унагааһан юм.  Жимбэ Цыренжапович Агууехэ дайнда ехэ баатаршалга гаргаһанай түлөө Улаан Одоной, Улаан Тугай орденуудаар шагнагданхай юм. Мүнөө нютагаймнай нэгэ үлсэдэ баатар Пагбаевай нэрэ щгтэнхэй.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда манай һургуулиин багшаар хүдэлһэн Цыденов Даба Цыденович баhа хабаадалсаhан юм.

Эсэгэ ороноо Хамгаалгын Агууехэ дайнай эхилэмсээр 1941 оной июлиин 12-һоо 1943 оной январь хүрэтэр Даба Цыденович Забайкалиин фронт дээрэ разведчигээр сэрэгэй алба гараа. Тиигээд тэрэниие 38-хи армиин 8-хи отделениин ПТР взводой командираар томилоо. Декабриин 27-до Краков хотые хамгаалалсажа байтараа хүндөөр шархатаад, 1945 оной апрелиин 15 болотор госпитальда хэбтээ.

Баатарлиг ябадал гаргаһанайнгаа түлөө Даба Цыденович Улаан Одоной, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай 1-дэхи шатын  орденуудта хүртэһэн байна.

ІІІ. Ара талын ажалай баатарнууд.

Дайнда нютагай бγхы шадалтай эрэшүүл мордонхой, эхэнэрнүүд, үхибүүд, үбгэд үлэнхэй байhан саг. Хүндэ хүшэр ара талын хүдэлмэридэ үдэр hүнигүй ябажа, илалтые шэрэлсэhэн хүнүүд газар хахалжа, үнеэ hаажа, фронт руу эдеэ хоол, хубсаhа хунар эльгээлсэжэ, илалтын үдэрэй баярта мэдээсэл дуулахын түлөө оролдожо ябадаг байгаа бшуу. Эдэ эхэнэрнүүд дайнда мордоhон эрэ нүхэрөө халан абажа хүдэлдэг байгаа ха юм. Ленинэй нэрэмжэтэ колхозой дайнай үеын хүдэлмэришэд үдэр һүнигүй эсэхэ сусахые мэдэнгүй, үлдэжэшье байгаа һаа  жэл бүри түсэбөө дүүргэжэ, гүрэндөө талха таряагаа тушаажа, Илалтын үдэрнүүдые дүтэлүүлэлсээ ха юм.

Ленинэй нэрэмжэтэ колхозой хүдэлмэришэд фронтдо ехэ туhа хүрөө. Колхозой түрүүлэгшэ Домбоев Базар Дымчикович дайнай эхилхэдэ эрэмдэг бэетэй байһанай тула  Совет армида татуулаагүй. Тиигээд бүхы арга шадалаа гаргажа, колхозойнгоо ажалые һайнаар эмхидхээ юм.

Һургуулиин һурагшадшье миин байгаагүй. 7 «а» классай һурагшад Васильева Ольга Трофимовна багшатайгаа томошуулhаа дутуугүй ажал хүдэлмэридэ ябалсадаг, тимуровска команда эмхидхээд, үдэр бүри дайнда гэр бүлэнүүдтэ түлеэень хахалжа, уһыень асаржа үгэдэг байгаа.

ІV. Дайнай үеын аман зохеол

Хүн зоной амгалан байдалые хубилгаhан дайн аман зохеолдо шэнэ шэглэлнуудые оруулһан байна. Сэрэгшэд багахан сулөө сагтаа дуунуудые зохеожо үрдидэг һэн. Дуунуудайнь удха ехэнхидээ турэл нютаг, гэр булэ, инаг ганса тухай байдаг байгаа. Жэшээнь:

Арьяатан дайсанаа даратарни,

Аба эжым сахюуса үршөөдэг сай.

Алцагтаа бусаж харихдам,

Амаргам угтаж золгодог сай.

Шилдэг борыем унуулаагүй дээ,

Шилдэг поездэд суулгаджархео.

Шинэлсэн ганстайм уулзуулаагүй дээ,

Ширүүн дайд зорюулжархео.

Ехэнхи дуунуудынь дайнай ара талада зохеогдодог байгаа. Хүбүүдээ, нүхэрөө хүлеэһэн эхэнэрнүүд, басагад ажалайнгаа хоорондо дууладаг, зүрхэ сэдьхэлээрээ тусалдаг байгаа. Минии хүгшэн эжы Цыбикова Цыбылма Сынгеевнагай дуулажа үгэhэн дуунай мүрнүүд:

Цагаан далайн хаяагаар

Цахилзуулаа вагононь

Цаадхан Германиин войнаанд

Санаа зүрхэм долдилно.

Ардоо хүртэр татхаар

Алтан хайлуур сомтойвд.

Алдангүгөөр харвхаар

Алдарт генерал Балдыновтээвд.

Хаддаа хүртөр татхаар

Хурдан хайлуур сомтойвд.

Сухрюулангүгөөр унгаахаар

Хүндөт баатар Борсоевтээвд.

V. Тобшолол

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ  дайнай  Илалтын  баярта    дэлхэй  түбиие  доhолгон, дошхон  урасхалаар  манайшье  хүрэтэр  сууряатан  ерэhээрнь,  аяар далаад  жэл  үнгэршэбэ.  Тэрэ  үеын  дайнда баатаршалга гаргаһан ба ара  талада  хара  хүлhөө гаргаhан  ажалай  баатарнуудай  нэрэ  бүхэниие  дурсан  hаная  гэhэн hайхан уряа хэды буянтайб даа. Илалтые туйлаһан, шэрэлсэhэн хүн бүхэнэй нэрэ  соло  мартагдахагүй  еhотой.  

Министерство образования Республики Бурятия

РККУ “Джидинский район”

МБОУ “Гэгэтуйская СОШ»

Районный конкурс по бурятскому языку,

посвященный 70-летию Великой Победы

“Аман үгын табан аялганууд”

Тема исследовательской работы:

“Гэгээтэй нютагай Эсэгэ ороноо хамгаалгын

Агууехэ дайнай ба ажалай баатарнууд”

Авторы: ЦыбиковаСэсэг, ученица 10 класса,

        Пагбаева Наташа, 8 класса.

Руководитель: Цыбикова Туяна Бадма-Очировна,

учитель бурятского языка и литературы

2015 год

Гаршаг

І.   Оролто.

ІІ.  Гэгээтэй нютагай дайнай үеын баатарнууд.

ІІІ. Гэгээтэй нютагай ажалай баатарнууд.

ІV. Дайнай үеын аман зохеол.

V.  Тобшолол.

Хэрэглэгдэһэн литература:

1. Санджэ-Сурэн (Г.Ж.Раднаева), “Хатан эжы Зэдэмни” 1 боти, Улаан-Үдэ, 2006 он.
2. Санджэ-Сурэн (Г.Ж.Раднаева), “Сагуудай сууряан”, Улаан-Үдэ, 2012 он.
3. Летопись села Гэгэтуй

Инһорматорнууд:

1. Доржиев Балбар Жимбеевич
2. Пагбаева Мария Батуевна
3. Цыбикова Цыбылма Сынгеевна