Найруулга

Үбгэн абамни

Найруулга

Булган малгайта Буряад ороноймнай олон тоото нютагуудай нэгэн болохо Яруунын аймагай үлзы  hайхан Үльдэргэ нютагни. Үзэсхэлэнтэ hайхан байгаалитай нютагнай жэлэй алишье сагта жэгдэ hайханаар сэсэглэжэ байдаг. Нютагамнай ажалша малша зон хэр угhаа адуу малаа удхэжэ унэр баян ажаhуудаг. Буряад арадта табан хушуу малай эгээл эрдэни зэндэмэни болохо моридые манай Үльдэргэдэ үнинэй удхэдэг. «Гомбоевай хурдан улаандал гоё хулэг морид турэнхэй» гэжэ мэдээжэ буряад дуунай мүрнүүд энээн тухай гэршэлнэ. Үбгэ эсэгэнэрнай hайн уултэрэй моридые удхэжэ, республика соогоо суурханхай юм. Тэдэнэй тоодо минии үбгэн абга энэ ажалда өөрынгөө хубитые орууланхай.

Минии үбгэн аба Борбоев Цырен-Дондог Дагбаевич 1937 оной сентябриин 30-да Элhэн дободо турэhэн юм. Үбгэн абамни урагшаа hанаатай, энхэргэн сэдьхэлтэй, үхибүүдтэ аргагуй дуратай хүн байгаа. Үльдэргынгөө хүүгэдые багаhаань ажалда дүршөөжэ, ехэ хүмүүжүүлгын ажал ябуулhан. Тэрэ оролдолгыень хүнүүд үндэрөөр сэгнэдэг, гүрэн түрыншье зүгhөө РСФСР-эй Минсельхозой Хүндэлэлэй Тэмдэгhээ эхилээд,  олон шагнал хайра барюулагдаhан юм. Найданова Норжима Найдановна хубита заяата нүхэртэеэ бүхы наhаараа жэшээтэ hайхан харилсаатай, хоёр шубууд шэнгеэр бэе бэедээ хандажа, харилсажа ябаhан юм. Хүгшэн эжымни Зүүн Үльдэргэдэ 1939 ондо түрэhэн, мүн лэ ажалша бэрхэ хүн байха. «Тётя Неля» суутай, нютагайнгаа зондо кино харуулжа наhан соогоо ябаhан, БурАССР-эй соёлой габьята хүдэлмэрилэгшэ», ажалай ветеран юм. Үбгэн абамни өөрөө дуушье зохёогоод, гоёор ханхинуулха, уран зохидоор хөөрэжэшье шадаха хадань, өөр тухайгаа хөөрэжэ үгыт гэжэ нэгэтэ Бэлигма эгэшэмни гуйба.

«Би 1944 ондо Зүүн Үльдэргын долоон жэлэй эхин hургуулида ороходом, Долгор Бальжировна Нимаева угтажа абаа бэлэй. Саашаа Нарhатада хоёрдохи класста hуража ябатараа, үбэлэй амаралтаhаа хойшо hургуулиhаа болишоhонби.

1954 ондо 7-дохи класс дүүргээд, Хархын 8-дахи класста hуража байтараа, майн 1-дэ hургуулияа хаяжа, колхозой ажалшан болоо hэм. Дүрбэтэй байхадам, Жамбалай Цыренхай эмээл дээрэ гаргажа, мориной жолоо барюулhан. Түрүүшынхиеэ 15-тайдаа мори hургажа, 18-тайдаа мори заhажа эхилээ hэм. Эжымни бүхы наhаараа hаалишан ябаа. Ажалынь хүндэ hэн даа, үдэшэ үглөөгүй үнеэдые hааха. Үбhэ, hолоомо, түлеэ залhаа хуу морёор хэдэг байгаа. Эжытэеэ үнеэ hаалсахаш, шабааhаа түүхэш. 8 наhанhаа бухал шэрэжэ эхилээ бэлэйб. hаалиин hүнэй тоо бүридхэгшөөр 6-7 жэл хүдэлөө hэм. 1959 ондо эжымнай ехээр үбдэжэ, үнеэнhээ болёо hэн. Колхозой бүхы ажалда наhаараа ябагдаа. Улаан-Үдын хүдөө ажахын техникумдэ орожо, 1964 ондо тэрэнээ дүүргээд, малай аргашан (ветфельдшер) боложо ерэhэмби. Түрүүшээр нэгэдэхи бригадын учетчигоор, hүүлдэнь малай аргашанаар хүдэлөөб, тиихэдээ ажалайнгаа хажуугаар урилдаанай моридые заhажа, hургажа ябаhамби»

Саашадаа үбгэн абымни хөөрөөн сооhоо эгээл hониниинь юуб гэхэдэ, 1984 ондо түрүүшынхиеэ республикын Сурхарбаанда ошоходоо, хоёр мори абаашаа. 1600 метрэй зайда «Прожектор» гэжэ мориниинь түрүүлээ, 2400 метрэй зайда «Туяана» гэжэ гүүниинь хадууржа, аяар 400 метрээр гээгдэhэн аад, хүсэжэ, түрүүшын hуури эзэлжэ, гайхуулhан, баярлуулhан. Булта ехэ баярлаа. 1985 ондо «Туяана» мориниинь зонын мүрысөөндэ шүүжэ, республикадашье, аймагташье ехэ баяр болоо. Саашанхи жэлнүүдтэ республика соо зунай Сурхарбаанда hайсал шан абагдаhан байна гээшэ.  Мүнөөшье болотор республика соогоо эрхимүүдэй тоодо Үльдэргын морид ябана гэхэдэ алдуу болохогүй.

«Үбгэн абамнай өөрынгөө үе сагай ажабайдал, нютагайнгаа аха захатан тухай саг үргэлжэ маанадта хөөрэгшэ hэн» -  гэжэ эгэшэ, аханарни хэлэдэг. Бидэ,  аша гушанарынь, хүгшэн аба эжынгээ хэлэhэн үгыень, зааhан захяаень мартангуй, хододоо сахижа ябахабди.

Янжима Борбоева,

  Улаан  -Үдэ хотын 9-дэхи дунда hургуулиин

 6-дахи ангиин hурагша