Сочинение "Теегин баатр"

Республика Калмыкия

Яшкульский район

Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение

“Уланэргинская средняя общеобразовательная школа”

Республиканский конкурс сочинений “Слава тебе, солдат!”

Номинация “Санлынь өрк-бүл болһнд бәәнә”

Сочинение “Теегин баатр”

Выполнила: Шидинова Надежда Сергеевна, ученица 9 класса
МКОУ “Уланэргинская СОШ” Яшкульского района

Руководитель: Долгаева Баира Борисовна, учитель калмыцкого языка и литературы

Улан-Эрге, 2017

Теегин баатр

Дән, дәәнә төр кениг чигн  амр-тавар бәәлhхш. Кезәнәс нааран  мана моһлцг һазр деер олн-зүсн дән болна. Дән кенд кергтәв? Дән маднд керго. Өдгә цагт чигн энд-тенд дән болна, эн йир му, зовлӊта йовдл.

Хөрн зун җилмүдин 80 – гч җилмүдт Афганистанд бас ик дән болла.

... Һазадын орнд, Афганистанд

Һаслӊта дән уурхш,

Хаҗуһин мөӊгнд хулдгдсн

Хортн – душман зогсхш...

Тер дәәнд Советск Союзин  салдсмуд әмән әрвллго церглҗ йовла. Мана теегин таңhчас чигн тер дәәнд кесг күн орлцҗ, хальмг баатрин нериг өөдән бәрв. Һундл төрхд, кесгинь әмд хәрҗ ирсн уга, баh дүүвр насндан әмнәсн хаhцв. Болв “баатрин нерн үкдго” гиҗ хальмг үлгүрт келгднә.

Мана Улан Эрг селәнд Эдуард Бараевин нериг әрүнәр хадhлна. Цуг дорас өсҗ йовх бичкдүдт эн үлгүр болла.

Эдуард Бараев 1963 җилин ноха сарин зурhанд Баh Дөрвд селәнд өнр өрк-бүлд төрсмн. Эк-эцкнь Михаил Николаевич болн Екатерина Николаевна малчнр билә. Эднә өнр-өсклӊ өрк-бүлд арвдгч үрн бәәсн Эдуард бичкнәсн авн ах улсиг тевчдг, цаhан седклтә күн билә. 60-гч җилмүдт эднә өрк-бүл Яшкульск район тал нүүҗ ирсмн, тегәд Эдуард 1980 җилд Улан Эрг селәнә дундын школ төгсәсмн.

...Сурhулин арвн җил-

Сарул хаалh секлә,

Өндр, өргнднь өсклә,

Орчлңгин нәрниг медүллә...-

гиҗ Бараев Эдикд нерәдсн “Теегин баатр” шүлгт  хальмг улсин шүлгч Санhҗин Бося бичсмн.

Школан төгсәснәннь хөөн баахн көвүн Элстд ДОСААФт  җолачин эрдмд  сурла. 1980 җилд намрар баахн көвүн цергт мордв.

... Өмннь сәәхн, соньн

Өргн зам герлтлә,

Чаӊһ бәрцтә, догшн

Салдсин ишкдл соӊсгдла...

Дигтә тер цагт мана салдсмудыг интернациональн дөң күргхин төлә Афганистан орн-нутгур йовулҗала, тегәд Эдуард  бас тиигәрән тусв.

... Цеб гиһәд дегцрсн

Цергә көвүдин зергләнд,

Хальмг теегин үрн

Халуч седкләрн омгтна...

Төрскнч седклтә, күнд цагла хамгин түрүнд өөрән бәәх үүрмүдиннь  тускар ухалдг баахн салдс хамдан церглҗәх баһчуд дунд нерәдллh олв.

... Теегин салдс көвүн

Тууль-тууҗан сергәнә:

“Җаӊһр” – мана хальмгин

Җигтә эпос! – гиһәд,

“Улаһад иргсн

Зааһин улан төмрәс бичә әәй,

Агсад иргсн күчтә хаань

Мөсн шар зевин үзүрәс бичә әәй.

Эн йовх бийдән

Буру уга зөвәр өӊгрий!” – болад,

Баатрмудын җичнь болсндан

Босад Җаӊһран давтна...

1982 җилин май сарин зурһанд Герат гидг селәнә өөр болсн бәрлдәнд Эдуард  күндәр шавтв. Тер бийинь ухан-серлән геетлән эн әмән әрвллго хортнла ноолдв.

... Чадмг, мергн кевәр

Советск салдс көвүд

Душман- бандын сүриг

Дарх зөргән үзүлнә...

Залу-зөрмг йовдл hарhсн төләднь Эдуард  Бараевиг “Улан Одн” гидг орденәр, “Залу-зөрмгин төлә” болн “Цергч-интернационалист афганск әмтнәс ханлтаһар” гидг медальмудар ачлгдв.

... Хойр алдр орна

Халуч салдснь болв,

Хойр алдр орна

Хәәртә үрнь мөӊкрв...

Тер һашута өдрәс һучн тавн җил давв. Һучн тавн җилин туршарт экнь көвүн уга бәәнә. “...Ирхүв, мама! Күлә!”- гиҗ хәәкрсн дунь ода күртл экднь соӊсгдна...

Теегин баатрин санлынь өрк-бүл болһнд бәәнә. Мана школд Эдуард Бараевин санл мөңкрүлхин төлә волейболар марhан давулгдна. 15 җил дарандан мана школд эн марhан болҗана. 2002 җилд цогц батруллһна багшин Батнасунов Борис Муевичин нилчәр түрүн марhан болсмн. Эн түрүн марhанд дөч  һарсн залу улсин командс орлцла. Тер цагас авн мадн цугтан волейбол наадад, эн марһанд орлцхар шунҗ белднәвидн.

2012 җилд мана школын эрс  деер Эдуард Бараевин санлын самбр өлггдлә. Мана школын багш А. Л. Дагаев  Эдуардын  тускар “Облик близкий, родной наша память хранит”  гидг шүлг бичсмн. Школын музейд баатрин тускар кесн стенд бәәнә, сурһульчнр Эдуардын тускар умшна, альд,кезә церглҗ йовсна тускар дасна, меднә.

... Һару уга дән

Һазр деер учрхш,

Диилврин өөдм автл

Дәәнә хаалһ чилхш.

Кезәнә көгшд “дән - күчр әәмшг”  гиҗ зальврдг бәәсмн. Дәәнә  көлд әмтнәс хаһцхла, чилшго килнц болҗана. Дәәнд баахн көвүд әмнәсн хаһцна, эн йир му, хаҗһр йовдл. Дәәнә экн – цусн, үкл. Миниһәр, цуг улс “дән керго” гиҗ тоолҗана, юӊгад гихлә күн болһн хөв-кишгтә болх зөвтә.