Сагаан үбгэн

Сагаан үбгэн

       Сагаан үбгэн Буддын шажанай бии болохын урда Бурхан болоhон байна. Тиихэдээ Сагаан үбгэнэй шүтѳѳ(культ) газар дээрэ 2500 жэлhээ үлүү байна. Арбан найман зуун жэлдэ Буддын шажанай бурхадай пантеондо оруулагдаhан байна.

      Сагаан үбгэн Газарай, Хадын, Уhанай эзэдэй нэгэн болоно. Сагаан үбгэн ута наhанай, амар жаргалай, баян hуудалтай байхые арад зондоо хамhалдажа байдаг.

     Энэ бурхан тухай олон түүхэнүүд арад зоной дунда ябадаг. Тэрэнэй нэгэниинь: Будда Макьямуни шабинуудаараа сэнгэжэ ябатараа, сагаан hахалтай, сагаан хубсаhатай, олон амитадае дахуулаад ябаhан таабайтай уулзаад, хѳѳрэлдѳѳд сэсэн, хүсэ ехэтэй хүн гэжэ мэдээд шабинартаа энэ таабайтай тоололсохо гэжэ хэлээ.

     Ондоо түүхээр Сагаан үбгэн үбгэжѳѳл зандаа түрѳѳ. Юундэб гэхэдэ эхэнь ундаа хүрэhэн бурхадта уhа уулгаагүй, бурхад уурлаад гүдэhыень зуун жэл соо тамгалаа. Тиигэжэ энэ үбгэн үтэлсэрѳѳ гүдэhэн соогоо hуугаа.

   Үшѳѳ нэгэ үльгэр теэбээмни намдаа хэлэжэ, хѳѳрэжэ үгѳѳ: Хара үбгэн ба Сагаан үбгэн хоер гүрѳѳhэдые намнажа ябатараа Милорайпа гэжэ отшельнигэй агы соо ороhон байнад. Тэрэнь тэдээндээ амиды юумэ алажа болохогүй юм гэжэ Бурханай hургаал абагты гээ.

     Поздневай ном соо «Очерк быта буддийских монастырей» Сагаан үбгэн тухай иигэжэ хэлэгдэhэн байна: Будда шабинартаяа хадын хажуугаар гаража ябахадаа (Чэхимисту-ой) сагаан толгойтой,сагаан hахалтай, сагаан хубсаhатай гартаа hорьбо? Бариhан үбгэтэй уулзаад: - Ши юундэ гансаараа  hуунаш гэжэ hураба.

 - Всесовершеннейший Будда би Чжимсалан ? хадын оройдо hууhаймбэ. Дээрэмни хүхэ тэнгэри, доромни газар Эхэ. Би бүхы амитадай, хүн зоной, газар уhанай ба хада уулын эзэдэй хаан болоноб. Би хүнэй hайн мууе мэдэдэгби. Ямаршье hарын нэгэндэ ба арбан зургаанда хулгана үдэр дээрэhээ хоер докшинтой? Хадын хара шүдхэртэй (демонтой) буунаб.

   Эдэнэр намда хуу хэлэнэ: хэн hайн юумэ, хэн муу юумэ хээб. Зэмэтэй зониие зэмэлнэб, шүдхэрэй гарта үгэнэб. Эдэ үгэнүүдые шагнаад, Будда шабинартаа хэлээ: үгѳѳ үгэгты: Бүхы амитадые хаража, абаржа ябахабди,хэн энэ ном уншаад бэшээд тараанаб, тэрэ хүн долоо дахин үбшэнhѳѳ таhарха гээд тарнии уншаа: ом-на-мо-си-лу-то-ма-доха-то-ло-тен. Ом-то-ло-то-ло-дий-я-сва-ха-ха-ха-ха.Энэ тарнии газарай, уhанай эзэд дуулаад, Буддада наманшалжа мүргэбэд.

    Сагаан үбгэн амгалан сэдьхэлтэй, малаан толгойтой, сагаан hахалтайгаар харагдадаг. Тэрэнэй атрибут: персиково модон, гүрѳѳhэн, посох, хуби заяанай ном- ута наhанай тэмдэг.

     Дээдэ буланда Аюша бурханай дүрсэ харуулагдана. Ута наhанай бурхан бүхы дэлхэйн олон яhатад Сагаан үбгэндэ мүргэдэг. Түнхэнэй буряадууд, үбгэ эсэгэнэр Сагаан үбгые үни сагhаа мэдэдэг. Сагаан үбгэн бурханиие Буха ноен ба Бурхан баабайтай тоололсодог. Сагаан үбгэн ургаса ногоон hайн байхые ба ангуушадта хамhалдадаг. Хүн зониие муу юумэнhээ абарна. Хадууша таабайнуудай ударидалгаар Түнхэндэ Сагаан үбгэндэ мүргэдэг.

   Шэнжэлгын талаар Сагаан үбгэн хадын оройдо hуудалтай, байха газарынь Утайшань болоно. Табан толгойтой, нангин хадата Шаньси гэжэ провинцида байдаг. Һонин ушар болоо: Аршаанда Сагаан үбгэнэй субарга бодхоогдоо. Хоер жэлэй саада тээ Монголой түлѳѳлэгшэд, ламанар ба бѳѳнэр ерээ. Тэдэнэр Сагаан үбгэнэй субаргые Аршаанда нүүлгэжэ асархаяа зүбшѳѳл абахаа ерээ.

      Хойморой Равжаалин дасанай Шэрээтэ ба Аршаанай гулваа Дашинима Дашеевич зүбшѳѳлгэ үгэжэ,урда зуун жэлэй хахадта Монголдо абаашагдаhан бурхаяа нютагтань асарха болоо.

     Аяар холын Монгол орондо таарангүй үбшэ хабша тараагаа. Ламанар, бѳѳнэр сугларжа субаргые нютагтань бусааха гэжэ шээдэбэ, тиигэжэ бурханай субарга Аршаанда асарагдаа. Аршаанай ажаhуугшад субарга дулаанаар угтажа абаа.Мүнѳѳ парково зоно соо арад зоноо хаража, хамhалдажа байна.