Хулэг морин хунэй нухэр

Хүлэг морин хүнэй нүхэр.

     Дайн… Энэ богонихон үгэ соо хэды ехэ зоболон, хашалан багтанаб, хэды мянгаад зон хахасааб, үншэрөөб, үхөөб!? Жэл ошохо бүри дайнай хатуу жэлнүүдэй холодобошье, дүлэтэ жэлнүүдэй сууряанууд арад зоной зүрхэ сэдьхэлые доһолгоһоор лэ. Саг ябажал байна, теэд хэзээдэшье дайнай шэрүүн жэлнүүд болон Эсэгэ ороноо баатарлигаар хамгаалагшад мартагдахагүй. Хүн бүхэн ямаршье яһатанай байг. Илалтын үдэрые дүтэлүүлхэ гэжэ хэды хүсэл, зориг, этигэл, найдал оруулалсажа тэрэ дабашагүй хүшэр жэлнүүдые гаталһаниинь юугээршье сэгнэшэгүй ха юм даа.

    Дайнай тэдэ хүшэр хүндэ дүрбэн жэлдэ сэрэгшэд, сэрэгшэдтэй хамта гол ехэ үүргэ дүүргэлсэһэн,  тэрэ шэрүүн шалгалтые  морид гаралсаһан байна.

   «Морин гээшэ хүнэй үнэн нүхэр, юундэб гэхэдэ, илангаяа добтолгын урда тээ моришни шамдаа шүргөөлдөөд, хажууһааш холо ошохогүй. Алуулхаяа, һалахаяа байһанаа тэдэнэр тухайлдаг юм һэн гү, юрэдөөл хайратайгаар үүрһээд, гар хүлыеш шэнжэлхэ, хубсаһа хунарыеш унхидан үнэрдэхэ. Эгээл энэ үедэ монгол мориной инсагаалхые дуулаа һаа, зүрхэ сэдьхэлшни хүмэрин уяржа, досоошни уйтан болошохо. Хэрбээ эзэнэйнгээ алуулаа һаа, тэрэш хажуудань уяатай мэтээр байха, тиигээд дайсанай һомонһоо, минэ, снарядай, бомбын хэлтэхэйһээ эзэнээ бэеэрээ ходол халхалһан шэнги байдаг һэн» гэжэ манай нютагай  үбгэд  хөөрэдэг байһан.       Иимэ хөөрөөнүүдые дуулахадаа, минии һанаандам ороно, буряад арад бүхы түүхэ соогоо, энэ газар дээрэ мүндэлһэнһөө хойшо моринтой холбоотой гээшэ ааб даа. Манай урданай бүхы буряад дуунууд соо морин лэ тухай дуулагдадаг дууладагшье ха юм. Энэнь зүб лэ, байна. Хамта сэрэгшэдһээшье дутаагүй, хархис дайсанаа даралсажа, хүндэл адли, зүрхэ сэдьхэлээ хүдэлгэжэ, хүндэ хүшэр байлдаанда ороходоо  бэеэрээ халхалһан мэтэ, нулимса гоожуулжа, уйдхар гунигта абтажа ябаһан, хүнэй үнэн нүхэр – морин эрдэни.

    Аргамаг һайхан адуун һүрэгые буряад арад зон анхан хуушан сагһаа нааша хүндэлжэ һанажа байг лэ. Тиимэһээ мохошогүй зүрхэтэй морин эрдэни гэжэ хамагай хайрата нэрэ дэмы үгтөөгүй байһаниинь гэршэлнэ.

Һайн морин һанаһан газарта хүргэхэ,

Һайн нүхэр хэһэн ажалда туһалха,

Хүлэг морин хүнэй нүхэр,

Хүдэр номон зоригой нүхэр,

— гэдэг ушарһаа, буряад зон мохошогүй зоригтой морин эрдэниин хүсэ шадал хэрэглэжэ, ажал хүдэлмэриеэ хэдэг, аян замда ябадаг, аба хайдаг эрхилдэг, аюулта дайсанай добтолон ороо хадаа, түмэн мориной түбэрөө гаргажа, булад һэлмын ханхинаа зэдэлүүлжэ, ами бэеэ, гэр бүлэеэ, ажал байдалаа суг хамгаалаг лэ. 

    Хамаг нютаг аймагуудаар мянга дүрбэн зуун арбан найман  үдэр һүнинүүдэй хугасаа соо үргэлжэһэн энэ аймшагтай дайнда хабаадалсаһан баатарнуудай  ба морин эрдэниин нэрэнүүд мүнхэ. Эдэ зоноо ба моридоо мүнхэлэн дурдажа, хүндэлжэ ябаха манай сэдьхэлэй уялга болоно.