Перевод рассказов Л.Н.Толстого

  Л.Н.Толстой.

Арсалан ба нохой.                                     

          Лондондо зэрлиг амитадые  харалган болобо. Харуулhанайнгаа тγлөө хүлһыень мγнгөөр гγ,  али амитадай хоол болохо,  нохой ба миисгэйгээр,  абаа. Нэгэ хγн амитадые харахаяа  hанаад, газа ябаһан нэгэ  нохой баряад, ангуудые барижа байлгадаг газарта асарба. Тэрэ хүниие ангуудые  харахыень оруулаад, нохойень арсаланай клеткэ руу хаяба. Нохой  hγγлэй хабшаад,  клеткын углууда няалдашаба. Арсалан тэрээндэ дγтэлөөд  γнэрдэнэ. Нохой нюрган дээрээ хэбтээд, хγлнγγдээ  γргөөд    hγγлээ шарбашаба. Арсалан  hабардаад нохойе урбуулба. Нохойнь hγрэжэ бодоод, арсаланай урда хойто хγлнγγд дээрээ һуушаба. Арсалан нохой руу  тархияа иишэ тиишэнь эрьюулжэ байжа хараад, тэрэниие дайрабагүй.  Эзэнэйнгээ мяха хаяхадань, арсалан хэршэмэл таhалаад,  нохойдо орхибо.  Yдэшэлэн арсаланай унтахадань,  нохой hабар дээрэнь тархияа хээд, тэрэнэй хажуудань унтаба.

        Тэрэ гэhэнhээ хойшо нохой арсалантай нэгэ клеткэ соо байдаг болобо, сугтаа эдеэлээд, унтадаг, заримдаа наададаг болобо. Нэгэ баян хүн амитадые харахаяа   ерээд,  нохойгоо таниба. “Тэрэ нохой минии”,- гэжэ хэлээд,   нохойгымни  γгэгты гэжэ эрибэ. Эзэн  γгэхэ гээд, нохойе дуудахадань, арсалан үрзыгөөд,  хэрхирбэ.

       Арсалан нохой хоёр бγхэли жэл сугтаа нэгэ клеткэ соо байгаа.  Жэл  болоод байхада, нохой  γбшэлөөд, үхэшэбэ. Арсалан юумэ эдихэеэ болёод, нохойгоо  γнэрдэжэл, долёожол, һабараараа һабардажал  байгаа. Энэмни  үхэбэ гэжэ тухайлхадаа, тэрэ гэнтэ дэбхэрээд, хэрзыгээд,  hγγлээрээ хоёр хажуугаа сохижо, клеткын ханада аһалдажа,  шэбхэ,  клеткынгээ оёор мэрэжэ гараба.  Бγхэли  γдэр хэрхиржэ, клеткэ соогуураа гүйжэ үнжөөд, үхэнхэй нохойнгоо хажууда хэбтээд,  аниргγй болошобо. Эзэн  γхэhэн нохойень абаха гэхэдэнь,  арсалан дγтэ хγргэбэгγй. Эзэн арсаланай  гашуудалые мартуулха гэжэ, ондоо нохой клеткэ руунь табиба. Арсалан тэрэ дороо тэрэнииень таhалаад хаяба. Тиигээд,   hабараараа  γхэhэн нохойгоо тэбэреэд, табан  γдэр хэбтэһэнэй удаа,  зургаадахи  γдэртэнь арсалан  γхэшэһэн байба.

Шоно яагаад гүлгэдөө hурганаб?

         Би харгыгаар ябажа ябабаб. Гэнтэ хойномни хунэй хашхарха дуулдаба.  Хонишон хүбүүн һүхиржэ байба.  Поли дээгүүр гүйжэ ябаад, нэгэ юумэ харуулна.

       Харан гэһээм, поли дээгүүр хоер шоно гүйлдэнэ. Нэгэниинь томо,  нүгөөдэнь залуу  гүлгэн. Залуу  шонынь  нюрган дээрээ нэгэ  хурьга хаяатай, шүдөөрөө хурьганай хүлhөөнь зуунхай гүйжэ ябана. Харин хүгшэн шононь хойноhоонь дугшана. Би тэрэ шононуудые харахадаа, хонишон хүбүүнтэй хашхаралдажа, хойноһоонь гүйлдэбэбди. Манай һүхирэлдэхые эрэшүүл дуулажа, нохойнуудаа дахуулаад, гүйлдэжэ ерэбэ.

        Хүгшэн шоно нохойнуудые, эрэшүүлые харахадаа, залуу шоноhоо хурьгыень абажа, өөрынгөө нюрганда ашаад, хоюулаа  гүйдэлөө түргэдүүлжэ, нюдэнэй хараанһаа үгы болошобо.

        Хонишон хүбүүн юунэй болоhые хөөрэбэ: жалга сооhоо хугшэн шоно гүйжэ гараад, нэгэ хурьга таhа хазаад гүйшэбэ. Урдаhаань залуу гүлгэн шоно ерэжэ, тэрэ хурьгыень нюрган дээрээ хаяад, хоюулаа саашаа гуйлдэбэд.

        Аймшагтай сагай болоходо, хүгшэн шана һургуулияа орхижо, өөрөө хурьгаяа абана.  Иигэжэ хүгшэн шоно  гүлгэеэ агнуурида hургана.

Түймэр сарагша нохойнууд (үнэн болоhон ушар)

          Ехэ хотонуудта  түймэр болоhон гэр соо жаахан хүүгэд  үлэхэ ушар олол болодог. Тэдэниие пожарhаа гаргахань ехэ хүндэ байдаг. Юундэб гэхэдэ, үхибүүд, айhандаа абяагуй болоод, хоргододог. Тиимэ ушарта тэдэниие гал дүлэн,  утаан соо обеоржо харахын аргагүй. Иимэ ушарнуудта Лондон хотодо нохойнуудые hурганхай юм. Эдэ нохойнууд түймэр саргшадтай  байдаг. Гэрэй шатажа эхилээ hаань, түймэр сарагшад, үхибүүдые олохыень  нохойнуудаа эльгээжэ, түймэрһөө   гаргуулна.  Лондондо  Боб гэжэ нэрэтэй тиимэ нохой арбан хоер үхибүүдые абарhан байна.

        Нэгэтэ гэр шатажа эхилбэ.  Түймэр саргшад  шатажа байhан гэртэ ерэхэдэнь, тэдэнэй урдаһаа нэгэ эхэнэр гуйжэ ерэбэ. Тэрэ  уйлажа байжа, гэр соо хоер наhатайхан басагамни үлэнхэй гэбэ. Түймэр сарагшад  Боб гэhэн нохойгоо эльгээбэ. Боб  гэшхүүрээр гүйжэ гараад, утаан соо харагдахаяа болишобо. Таба минута үнгэрhэнэй удаа, Боб гэрhээ гүйжэ гарахадаа, шүдэндөө нэгэ жаахан басага самсаhаань зуунхай ерэбэ. Эхэнь басагандаа гуйжэ ошобо. Тэрэ амиды мэндэ басагаяа хаража, баярлаhандаа уйлаба. Түймэр сарагшад нохойе эрхэлүүлнэ, эндэ тэндээ шатаагүй гү гэжэ, хараашална.  Теэд Боб гэр руу үшөөл жүдхэнэ. Түймэр сарагшад гэр соо үшөө  хүн улэнхэй гээшэ гү гэжэ hанаад, нохойгоо табиба. Нохой гэр руу гүйшэбэ. Нэгэ хэды сагай үнгэргэhэнэй удаа,  Боб шүдэндөө юуб даа зуунхай гараба. Хунууд нохойн гал дүлэнhөө гаргаhан юумэ обёоржо харахадаа, энеэлдэшэбэд: тэрэнь томо хүүхэлдэй байба.

Томон пеэшэн.

          Нэгэ хүндэ томон гэр байба, гэр соонь томон пеэшэн. Тэрэ хунэй гэр бүлэ багахан: өөрөөл  hамгантаяа.

          Үбэлэй ерэхэдэ,  тэрэ хүн пеэшэнээ  түлижэ эхилбэ. нэгэ hара соо хамаг түлеэгээ дууhаба. Хүйтэндэ пеэшэнээ түлихэ түлишэгүй  болобо.

Тиигээд,  тэрэ хүн хашаа хоройгоо эмдэжэ, түлеэн болгожо, пеэшэнээ түлибэ. Бухы хашаа хоройгоо тулихэдэнь, гэрынь халхабшагүй боложо, бүри хүйтэн болобо.  Гэрэйнгээ хушалта задалжа түлибэ. Гэр соонь  бүри хүйтэн болобо. Тэрэ хүн гэрэйнгээ үhээ задалжа эхилбэ.

Хүршэнь хараад хэлэнэ:

- Хүршэ, ухаагаа муудаагши? Үбэл дунда гэрэйнгээ уhээ юундэ задалнаш? Өөрыгөө,  hамгаяа хүлдэхөөхэлши!

Тиихэдэнь тэрэ хүн хэлэнэ:

-Үгы, нүхэр. Би пеэшэнээ тулихэеэ задалнаб. Минии пеэшэнээ ехээр тулихэдэм,  гэр соомни бүри хуйтэн болоно.

Хуршэнь энеэжэ хэлэнэ:

- Гэрэйнгээ үhээ түлижэ дууһаад, гэрэй задалжа эхилхэгши? Хаана байха хумши? Энэ ганса пеэшэншнишье үлэхэл, хажуугаарнь тэрэшнишье хүрэшэхэл.

- Иимэл гашуудалда ороод байнаб. Бухы хуршэнэртэ тулеэниинь үбэлөө хүрэнэ. Харин би хорой хотоео, хахад гэрээ түлеэн болгобоб. Тиихэдэмнишье  хурэнэгүй.

- Шамда пеэшэнэй ондоо болгохо хэоэгтэйл даа-, гэбэ хүршэнь.

- Би мэдэжэ байнаб, ши минии томо гэртэ, томо пеэшэндэ атаарханаш, тиигээд лэ бү эмдэ гэнэш,- гээд, хүршынгөө үгэ дуулангүй, үһээгөөшье, гэрэйнгээ ханашье түлижэ дууһаад, айлда ошожо байха баатай болобо.

Басаган ба дээрмэшэд.

         Басаганай талада үнеэгээ адуулжа ябахадань, дээрмэшэд ерээд,  абаад ябашабад. Басагые ой соохи гэртээ асараад, эдеэ хоолоо бэлдүүлдэг, гэртэхи ажалаа  хүүлдэг, хубсаһа хунараа оюулдаг болобо. Дээрмэшэд ябахадаа, басагые гэр соогоо суургалаад ябадаг байгаа.

         Нэгэтэ басаган гансаараа үлөөд байхадаа, һолоомоор хүүхэлдэй хээд, тэрээндээ өөрынгөө плати үмдэхүүлээд, сонхын хажууда һуулгаба. Харин өөрөө бэедээ зүгын тоһо түрхеэд, шубуунай үдэн соо хүльбэрөөд, аймшагтай шубуунда адли болоод, сонхоор һүрэжэ гараад, гүйжэ ябашаба. Харгыда гараад ябахадань, дээрмэшэд гэртээ бусажа ябабад. Тэдэнэр басагые танингүй асууба:

• Айбала, манай басаган юу хэнэб?
• Басаган угаажа, хоол бэлдэжэ, оёжо дүүргээд,  сонходоо таанадые хүлеэжэ һууна, - гэжэ басаган харюусаба.

Дээрмэшэд  гэртээ хүрэжэ ерэхэдээ,  сонходо хэнэйшьеб  һуухые хараад:

• Сайн байна, басаган, манда үүдээ нээгыш, - гэбэ.

Басаганай дохихогүй, абяагүй байхадань, хүдэлхэгүйдэнь уураа хүдэлжэ, бадашажа эхилбэд. Үүдэеэ эбдээд ороходонь, сонходо басаган бэшэ, харин хүүхэлдэй һууба. "Басаган маанадые мэхэлээ”, - гээд, хүүхэлдэйе газарта хаяба.

Харин басаган голдо ерэжэ, бэеэ угаагаад, гэртээ бусаба.

                                         Һарьһан  эрбээхэй

       Үни сагта амитад ба шубуудай  хоорондоо шанга тулалдаан  болодог байгаа. Һарьһа эрбээхэй амитадташье халдадаггүй, жэгүүртэндэшье халдадаггүй , алиниинь диилэгшэ ааб гээд,   хүлеэгээд байдаг  байгаа.

      Жэгүүртэнэй амитадые диилэжэ эхилхэдэнь, һарьһа эрбээхэй жэгүүртэндэ халдаха, шубуунби гэжэ байгаад, тэдэнээрэээ ниидэхэ. Амитадай шубуудые  диилэжэ эхилхэдэнь, амитад тээшэ болохо. Хурса шүдэнүүдээ, һабарнуудаа, дэлэнэйнгээ тобшонуудые харуулжа байжа , би амитан гээшэб, амитадта дуратайб гэдэг болобо.

       Һүүлэй һүүлдэ жэгүүртэн илаба. Тиихэдэнь,  һарьһа эрбээхэй жэгүүртэндэ халдаха гээд, тэдээндээ намнуулба. Амитад баһал һарьһан эрбээхэйе дүтэлүүлбэгүй.

       Тэрэ гэһэнһээ хойшо  һарьһа эрбээхэй амитадайшье, жэгүүртэнэйшье тоодо ородоггүй, боро хараанай болоходо гансаараа,  модоной хүнды, хүйтэн нүхэн соогуур,  эндэ тэндэ ниидэдэг юм.