Эссэ "Минии турэл хэлэн"

                                                                                            ТYрэл  хэлэн, тYрэhэн дайда хоёроо,

ТYби дээгYYр хаанашье яба мартахагYйш!

Н. Дамдинов.

ТYрэлхэлэн – арадаймбаялиг

   Би НYхэд   аймагай Ей нютагай , 17наhатай Мантанова Олеся  гээшэб.  Улаан хадатай,  Yргэн талануудтай,   hайхан ой модотой, бурьялма арюун уhатай,  урин налгай арад зонтой – иимэл юм даа, минии  Ей нютаг.

НYхэд   аймаг ехэ, Унгын гол  Yргэн, олон нютагуудтай, тэндэhээнь мини нютаг илгардаг. Юугээрээ гэхэдэ, буряад хэлэе барандаа мэдэдэг.

Минии бишыхан Ей нютагтам ямаршье гэр бYлэдэ ороходо,буряад хэлэн дээрээ барандаа хθθрэлдэдэг. Нютагсоогоо ябахадаа, наадажа байhан YхибYYдые шагнахада, досом  hайн болоно, баранда буряадаараа Yгэе хэлсэнэ. Ямар гоёб даа!

    Би буряад хэлэеэ хайшан  гэжэ хугжθθнэбиб гэхэдэ, би уран гоёор  тYрэл хэлэн дээрээ гоё шYлэгYYдые уншаха дуратайб. Буряад  hайхан дуунуудые дуулахашье шадаха аргатайб. Буряад хатаршье хатаржа шадахаб. Олон жэлнYYдтэ «Дангина» гэhэн конкурснуудта хабаадалсааб, эгээн тYрYY hууринуудые  эзэлээб. Хэн мэдэнэгYйб  тYрэл  хэлэеэ, тэрэ хYн  олон  юумэhээ таhараа. Буряад уран зохёолшодой  ямар  гоё шYлэгYYд  бииб, ямар ехэ удхатайзохёолнууд  бииб. Тэрэниие hайса  мэдэхэш, тYрэл хэлэн дээрээ уншахадаа, арадай баялигуудтай танилсахаш. ТYрэл хэлэмнай арад зонойнгоо Yндэhэн соёлые  мэдYYлнэ: дуунуудай, Yльгэр  домогуудай, онтохонуудай, шYлэгYYдэй, оньhон   хошоо   Yгэнуудэй  баялиг  Yзэнэбди.

Дэлхэй  дээрэ олон ондоо  яhатан,

Дэлхэй  дээрэ  олон ондоо   хэлэтэн.

Тэдэнэй   дунда  минии  тYрэлхи  арад,

Тэдэнэй  дунда  минии  тYрэлхи  хэлэн.

Олон арадай  заншал  мэдэхэшьеhаа,

Олон  хэлэнэй  баянда  обтоошьеhaa,

ТYрэлхи  hайхан   буряад хэлэеэ   хаанаш

ТYYрээжэ   магтан, бYри  дээшэнь  Yргэнэб.

МYнθθ   сагта  буряад зон,  залуушуул, тYрэл   хэлэеэ   мартажа, ород нэрэ абажа, ород  хэлэн дээрэ  хθθрэлдэжэ байна.Энэ хадаа  муу болоно гэжэ hананаб. Иигэжэ ябаха болооhаа,бидэ,буряад зон,эжы абаяа, уг гарбалаа, тYYхэеэ,ёhо заншалаа,буряад ороноо,тYрэл хэлэеэ мартажа болохобди. Би  эжы абатаяа, хани  нYхэдтэеэ, нютагаархидтаяа буряад хэлэн дээрэ ходо хθθрэлдэнэб. Гэр бYлэтэй болоходоо,  θθрынгθθ   YхибYYдээ буряад хэлэндэнь hургаахаб.

Минии   гэр   бYлэдэ  бидэ   бараандаа  буряад  хэлэн  дээрээ  хэлсэдэгбди – эжы  аба хоёрни, эгэшэмни, ахамни. Эгэшэ, аха  хоёрни  городто  байдаг, гэртээ  ерэхэдэ иигэжэ хэлэдэг: «Гэртээ  ерэжэ,  буряад хэлэн  дээрээ  садатаараа  зугааалаб, досоом  hайн  болоо».

      Юун hайн болооб  гэхэдэ,мYнθθ   яhала элдэб  янзын  сайтнууд, электронно буряад  хэлэнэй  тобшо  толинууд  зохёогдоо. ХYмYYжYYлгын сагта залуушуулда  угаа  туhатай  боложо  Yгэнэ  гэжэ  би  hананаб.

Буряад зон хадаа, нютаг нютагаараа, аймаг аймагаараа-Агын, Усть– Ордын, Бурятиин   гэжэ  илгарангүй,булта нэгэ  бYлэ  шэнги  сугларжа, буряад тYрэл  хэлэеэ дээшэнь  Yргэжэ  ябаха  манай нангин уялга!

ТYрэл  хэлэеэ  мэдэхэгYй, сэгнэхэгYй хун тYрэл арадайнгаа сэдьхэл яажа ойлгохобдаа! ТYрэл хэлэеэ хYгжθθжэ, хэругhаа    дамжан ерэhэн ёhо заншалаа hэргээжэ, улам тургθθр  хYгжэхэ замдаа  ороёл  даа!