Презентация «Мостай Кәримдең еңеү юлдары лирикаһы».

1963
йылда

Мостай

Кәримгә

Баш
ҡ
ортостандың

халы
ҡ
 
шағиры

тигән
 
ҙ
ур

исем

бирелә
.
2.2. Яраланған ваҡытта ижади тулҡыны.

1942 йылдың авгусында Мценск эргәһендәге ҡыҙыу һуғышта шағир яралана
. Госпиталдә яҙған

“
Ерҙәге йондоҙҙар
”

шиғырын М.Кәрим
аҡ халатлы Россия ҡыҙҙарына арнай.
Кем һин, ҡыҙыҡай, кем һин?
Мин белмәйем,
Ниндәй шишмә һыуын эскәнһең,
Кем исеменә, ниндәй йырҙар йырлап,
Ҡайһы туғайҙарҙа үҫкәнһең?
Шағирҙың Украина ерен азат итеү һуғыштары мәлендә яҙылған
“
Украина
”
,
“
Киев
”
,
“
Атлылар анты
”
,
“
Полктар уҙалар
”
кеүек шиғырҙарында ер-һыу ҡоротҡос фашизмға һис һүрелмәҫ нәфрәт таша. Әммә нәфрәт

тә һөйөүҙе ҡеүәтләй.
М.Кәримдең яу йылдарындағы ҡояшлы лирикаһының асылы
ошонда.
Бындай лейтмотив М.Кәримдең бөтә һуғыш әҫәрҙәренә яҡын.
“
Үлмәҫбай
”

поэмаһының башҡорт поэзияһында айырым роле ҙур, сөнки Үлмәҫбай образы
һалдаттарҙың милли характер һыҙаттарын
һынландыра.
Әлбиттә, һуғыш йылдарындағы поэзияһының маҡсаттары бик киң:

Ватанды һаҡлау, уның азатлығын яулап алыу.
Ең
е
ү!

Ҡ
ояш

бал
ҡ
ый

бер

битеңд
ә,
Бер битеңдә-
мо
ңһ
оу

ай
һ
аман
,
Бер кү
ҙ
е
ң
д
ә
н

шатлы
ҡ

нуры
һ
ибел
ә,
Бер кү
ҙ
е
ң
д
ә
н
ә
се

й
ә
ш

тама
...

«
Билдәһеҙ һалдат
»
М.Кәрим

Шулай итеп,

шағир

Өсөнсө Украина фронты ғәскәрҙәре менән Румыния, Болгария, Венгрия, Чехословакия,
Австрия

ерҙәрен азат итеүҙә ҡатнаша.
“
Сит уттар
”

циклының моңо тап шунда барлыҡҡа килә.

Мин һинең илдеке түгел,
Мин башҡа илдән килдем,
Бөркөтлө сал тауҙа үҫтем,
Һин
–
ҡошо тыныс күлдең.
Мин башҡа илдән килдем.

(
“
Балатон ҡыҙына
”
)

Бөйөк

Ватан

һуғышы

башланыу

менән
,
Мостай

Кәрим

армия

сафына

алына
.
Еңеү

көнөн
— 1945
йылдың
9
Майын
—
ул

Вена
 
ҡ
алаһында
 
ҡ
аршылай
,

һуғышта

күрһәткән

батырлы
ҡ
тары

өсөн
,
ул


II
дәрәжә

Ватан

һуғышы
, 
Ҡ
ы
ҙ
ыл

Йондо
ҙ

ордендары

һәм

ми
ҙ
алдары


менән

бүләкләнә
.
Бына
“
Төрөпкә
”

тигән бер шиғыр.
Төрөпкә. Ул да
–
Тыуған ил тамсыһы.
Мин ҡыҙғанмаҫ инем, юғиһә -
Ҡош телендәй хат һалмаған булһа
Ирәндегем ҡыҙы Нәфисә.
Шағирҙың
“
Украина
”

шиғырында иһә яралы
Украина ере
Катерина образында символик мәғәнә ала, ә шағирҙың уға әйткән һүҙҙәре
ант
булып йөрәккә етә:
Катерина, һылыу Катерина,
Илап ҡаршылама таң алдын,
Украина!
Һине ҡотҡарырға
Мин
тупрағын
үптем
Уралдың.

Мостай Кәрим
яу йылдарындағы поэтикаһында
һалдыттың эпик образын

һынландырыуҙа күп иғтибар итә. Мәҫәлән,
“
Декабрь йыры
”

һәм
“
Үлмәҫбай
”

поэмаларында
героизм темаһы
һәм
йәш быуындың
образы яңысараҡ һүрәтләнә. Бында геройҙарҙың
еңеүгә ышанысы
һәм
үлемһеҙлек
идеяһы көсәйә:
Еңергә тыуҙым. Һәм шулай
Үҫтерҙе илем,
Юлдашҡа юлдаш булалмаҫ
Данлыҡһыҙ үлем.
Баш
ҡ
ортостан
Республика
һ
ы
М
ә
л
әү
ез
районы
Муниципаль

районы
Ерг
ә
н

ауылы

урта

д
ө
й
ө
м
белем

бире
ү
м
ә
кт
әб
е
муниципаль

д
ө
й
ө
м
белем
бире
ү
бюджет учреждение
һ
ы
Мостай Кәримдең еңеү юлдары лирикаһы
Башҡорт теле һәм әҙәбиәтенән фәнни-тикшеренеү эше
Башҡарҙы: 7-се а класы уҡыусыһы
Хисаметдинова Илфизә

Рәил
ҡыҙы
Ғилми
етәксеһе: башҡорт теле һәм
әҙәбиәте уҡытыусыһы
Хәбибуллина Вәсилә Абдулла ҡыҙы
Ергән-2015




Мостай
Кәрим,

“
Ҡояш сыҡҡан яҡта,
йыраҡта
…”

исемле шиғырында,
лирик герой
–

һыбайлы батыр
–
мәғрүр Урал буйында Ағиҙел һыуын эсеп үҫкән
Башҡортостан егетен,
яу лирикаһында сағылған
аҡбуҙ атлы батыр егетте,
халыҡ эпостары баһадирҙарына хас сифаттар менән байыҡтырған.
…
Ябай ирҙәр арыҫлан булған мәлдә,
Киң аҙымлы еңеү атлап килгәндә,
Тыуған
Башҡортостан, һинең хатыңды,
Юлығып алдыҡ беҙ - әсәлек хаҡыңды
…
Мәңге онотмаҫбыҙ

Ил батырҙарын, халҡыбыҙ

шағирын, халҡыбыҙ

тарихын…
Һәр ваҡыт аяҙ, ҡояшлы булһын күгебеҙ! Бөтә донъяла тыныслыҡты һаҡлау-беҙҙең, тыныслыҡ һаҡсыларының изге бурысы.

Мәңгелек дан

беҙҙе

бәхетле иткән Ил батырҙарына!!!

Халҡым шағиры Мостай Кәрим
беҙгә Тыуған илебеҙ батыры-
һалдат
образын, һалдат һынын тулыһынса,
Тыуған ил геройы-

Ватанды һаҡлаусы, уның азатлығын яулап алыусы
дәрәжәһенә күтәрҙе.
Мин халҡыбыҙ шағиры Мостай Кәрим менән сикһеҙ ғорурланам
!!!
Беҙҙең иғтибарға лайыҡ тағы ла бер мөһим ваҡиға. Быйыл,

2015 йылдың

9 майында
Тыуған илебеҙ

Бөйөк Еңеүҙең 70 йыллығын
байрам итәсәк.
“
Тәҙрәңде ас та
…”

шиғыры
яу эсендәге һалдаттың үлемһеҙлеген мәңгелек дауыллы ямғыр, күкрәү-йәшен образдарына тиңләй:
Мин һулармын, ерҙә дауыл
Тынмаһа әгәр,
Мин янырмын һуңғы йәшен
Һүнгәнгә ҡәҙәр!


М.Кәримдең
“
Европаға май килә
”

шиғырында Европаға, ҡышты ҡыуып, яҙ килеү, көньяғына сыҡҡан тәҙрәләргә нур кереү аша символик мәғәнә еткереп тасуирлана.

Европаға май килә,
Ерҙе һөйөп, ел өрә,
Яҙҙы көткән өйҙәргә,
Киң атлап,
тормош керә.
 
Фәнн
и
-тикшеренеү эшенең актуаллеге.
Рәсәйҙә, шул иҫәптән Башҡортостанда ла,
2015 йыл
–
Әҙәбиәт йылы
, тип иғлан ителде.
2.3. Шиғырҙарҙа һалдат образы.
М.Кәримдең госпиталдә яҙылған

“
Минең атым
”

тигән шиғырында яралы һалдат яу юлдашы
аҡбуҙ атын
төшөндә күрә:
Мин ант иттем туғайҙарға

ҡарап,
Мин күлдәргә ҡарап ант иттем:
Бер үҙеңә генә
тоғро атмын, -
Башҡаларҙы шуға ят иттем.

“
Яҙ килә фашист өңөнә
”

тигән шиғырында М.Кәрим фашизмды хаҡлы рәүештә аждаһа йыланға, шул йылан ҡулында әле зар иңрәүсе Германия ерен ҡара зинданға тиңләне:
Алда ер. Унда таң атмаған,
Ҡарағош ҡанаты ҡаплаған
Ул илде. Аждаһа йыланы
Әлегә әжәлен тапмаған.
Ишетелә ҡолдарҙың зар йыры,
Йәш түгә һылыуҙар зинданда,
Яҡты көн, татлы өн юҡ унда,
Зың да зың
…
бығауҙар сылбыры.
Халҡыбыҙҙың бөйөк шағиры Мостай Кәримдең
Бөйөк Ватан һуғышы йылдарындағы лирикаһын
өйрәнгәндән һуң шундай
һығымта
яһарға була:
халҡыбыҙҙың
Тыуған илен һаҡлауҙа күрһәткән
ҡаһарманлыҡтары
һүҙҙәр менән әйтеп бөткөһөҙ һәм
бөйөк!
Тыуған еребеҙ батырҙары халҡыбыҙ хәтерендә быуаттар буйына йәшәп килгән
халыҡ эпостары баһадирҙары батырлығына тиң.
Ышан,
атай,
һин эйәрләп биргән
Аҡбуҙ атым
минең абынмаҫ,
Йәшең тамған
был ҡылысты,
әсәй,
Һуғарырмын дошман ҡанында.
Атай эйәрләп биргән аҡбуҙ ат, әсәй һуҙған
“
ҙур яуҙарҙа еңеп ҡайтҡан дәһшәт ҡылысы
”
, шуларҙы алған улан туранан-тура
халыҡ ижадындағы
легендар
Аҡбуҙат,

алмас ҡылыс, Урал батыр
образдарына барып тоташып, символик төҫ ала.
1943

йылдың көҙөндә,
Днепр йылғаһы буйында
бик ҡаты һуғыштар барғанда, фронтовиктар башҡорт халҡының башҡорт һалдаттарына яҙған хатын алалар. Хатты уҡығас, М.Кәрим,

фронтташтары

исеменән

“
Башҡорт халҡына яуап хат
”

яҙа.



Мостай Кәрим
…

Мин үҙемдең тикшеренеү эшемдә Мостай Кәримдең
Бөйөк Ватан һуғышы йылдарындағы ижадын
тикшерергә булдым.
2.
Еңеү юлдары лирикаһы.
2.1 Бөйөк Ватан һуғышының башы.
Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында Мостай Кәрим
гражданин
һәм
шағир
булараҡ сынығып етә.

Фронтҡа китерҙән алда яҙылған

“
Мин фронтҡа китәм, иптәштәр!
” шиғыры
.
Эйәрләне
атай,
ялан үреп,
Аҡбуҙ аттың
ярһыу, ап-ағын,
Әсәм
һуҙа дәһшәт
ҡылысының
Ҙур яуҙарҙа
еңеп
ҡайтҡанын.
Мин фронтҡа китәм, иптәштәр!

Шағир 1944 йылдың яҙында Украина далалары аша дошманды эҙәрлекләп барған саҡта яҙған
“
Ул ҡыҙ мине ташлап китмәне
…”

һәм
“
Иҙел ҡыҙы
”

шиғырында санитарканың Иҙел ҡыҙы Нәзирә булыуы әһәмиәтле.
Батырҙарҙың ғүмере өсөн
Уттар эсенә керә,
Иҙел ҡыҙы, илем ҡыҙы
Санитарка Нәзирә.
Мостай Кәримдең Балҡан күге аҫтында
яҙылған
“
Дуҫтар араһында
”

шиғырында
тыуған ер
,
ил йолаһын
һаҡлап килгән
шағир йөрәгенең
ҡайнар
тибеше
тойола.
Тауҙар аша алып килдегеҙ һеҙ
Ил йолаһын, йәмен йорт-ерҙең,
Мин дә сикһеҙ
башҡорт далаһының
Дәртле йырын һаҡлап килтерҙем.
Йомғаҡлау:
1.
М.Кәримдең Бөйөк Ватан һуғышы лирикаһының көсө

Тикшеренеүҙәр барышында алдыма ҡуйылған бурыстар тулыһынса үтәлде:
1. М.Кәримдең Бөйөк Ватан һуғышы йылдарындағы лирикаһын ентекләп өйрәндем.
2. М.Кәримдең Еңеү юлдары лирикаһының ил тарихы, халыҡ тарихы менән бәйле булыуын ошо йылдарҙа яҙылған шиғырҙары һәм поэмалары аша күрһәттем.
3.
М.Кәримдең

Бөйөк Ватан һуғышы лирикаһының көсө

үҙенең шағир-

фронтовик

булыуындалығын
иҫбатланым.