"Минии хγгшэн эжыхэмни"

Цыренова Намжилма Тарбаевна

Минии хγгшэн эжыхэмни.

            Би Уланхаанай дунда hургуулин 11 классай hурагшаб. Би эгээ жаргалантай хаhа соогоо ябанаб: гоё hайхан hургуулида hуранаб, γетэн нγхэдѳѳрѳѳ γдэр бγхэндэ хѳѳрэлдэжэ, хγхижэ, тоомоошье таража ябанаб, номоо γзэнэб, γдэшэлэн элдэбын секци ба кружогудта ерэнэб. Гэртээ ошоходошни, дулаан гэр, халуун эдеэн ба эхэ эсэгын хγлеэлгэн, хγгшэн эжын энхэргэн. Гэрэйнгээ тооhо сэбэрлээд, аяга шанагаа угаагаад, гэрэйнгээ даабари хэхэш, телевизоршье харахаш, хγгжэм дуушье шагнахаш, тиигээд хγгшэн  эжыдээ таалуулжа, таалуулжа унтахаш. Ямар гоё хаhа гээшэб, ямар гоё саг гээшэб! Юундэ иигэжэ хэлэнэбиб гэхэдэ, ѳѳрынгѳѳ хγгшэн эжын наhантайнь сасуулхада, тад харша байна ха юм.

      Би 17-тойб. Минии хγгшэн эжы 17 наhандаа хатуу  шэрγγн  саг бэе дээрээ даажа абаhан, аяар 4 дуунэрээ адуулhан, γлдэhэн, даараhан, элдэбын ажалда хγдэлhэн, одоошье арад зоной хэлсэдэгээр «халуун шулуу долеоhон» байна. Бидэнэр шэнги хγхихэ, жаргаха, ном узэхэ гэжэ ябаха нэгэшье  γдэр байгаагγй.

       Минии хγгшэн эжы Намжилма Тарбаевна тγрэл hайхан Буряад дайдынгаа Хурамхаан аймагай Уланхаан нютагта 1930 ондо Тарбатанай гэр бγлэдэ тγрэhэн намтартай. Минии хγгшэн эжы 5 γхибγγдэй тээли болоно. Тигээшье hаа, эгэшэ шэнги  дγγ басагадаа, аханараа харалсажа, адуулалсажа, эхын туулгабари болодог hэн. Эхэ эсэгэ хоёрынь сγлѳѳгγй, γхэр малаа бγхэли γдэртѳѳ адуулдаг hэн. hургуулида hурахаяа, гэрhээ, аяар Тунжан Нугаhаа (Намааhаа) Ягдагай hургуулида ааяма хγйтэн γбэлдѳѳшье ябагаар ошодог hэн. Хубсаhа хунарынь муушаг, хахархайшье гуталаар ябадаг hэмди гэхэдэнь, би ехэ hонирхоо hэм.

       Агууехэ дайнай эхилхэдэ, эсэгэнь ба урдаа хараха аханарынь Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хабаадаахаяа, эрынгээ γγргэ дγγргэхэеэ ошоhон юм. Хγгшэн эжыгэймни ба бэшэшье эхэнэрнγγдэй ааб даа, хγшэр хγндэ ажал  одоошье эхилээ hэн. Тиихэдэ, оройдоо 13 наhатай басаган наадажа, жаргажа ябаха аад, ехэ зоной хγндэ хγшэр ажал хэжэ эхилбэ. Гарааhанай полеводческэ бригадада ажалайнь намтар эхилhэн юм. «Хабар болоходо, газараа γхэрѳѳр хахалхаш, таряагаа тарихаш. Намар болоходо, таряагаа хададаг, 8 мориной молотилкоор гγ, али жааткаар талхаяа сохихош, hγγлдэнь тэрээнээ сомохош», гэжэ мандаа хѳѳрэдэг юм. Иимэ хγндэ хγшэр ажал басаганай зѳѳлэн альган хэжэ гараhан байна. Yлдэхые, даарахые γзэhэн. Эдихэ хоол хомор, теэд хэды γлдэжэ, зобожо ябаашье hаа, эдэнэр ганса Илалтын тγлѳѳ оролдоhон байна ха юм. Нэгэшье талха тэндэhээ абажа эдидэггγй hэн. hγγлээрнь  Хуллагта 2 жэл соо хγдэлѳѳ. Иижэ Илалтын тγлѳѳ, бидэнэрэй жаргалтай байдалай тγлѳѳ эдир наhаяа зорюулhан юм. Ажалhаа гадна, 2 дγγ басагадаа адуулна. Хγгшэн эжынгээ хѳѳрэхэдэ, нээрээшье, эхэнэрнγγдэй баатаршалга сэрэгшэдэйхиhээ нэгэшье дутуугγй гэжэ ойлгоhонбиб.

      Дайнай дγγрэхэдэ, 15 наhатай болоод байгаа. Тиигээшье hаа, энэ хγшэр ажалаа орхингγй, Хγнтэйн γргэн талада хγдэлhэн юм. Трактор бии боложо, нэгэ заа ажалынь бэлэн болоhон, газар гараараа хахалхаяа болибо. Бэшэ ажалынь зандаал.

      Гэр бγлэдэнь баярай ехэ баяр: эсэгэнь Тарба Пинхузаевич ба аханарынь – Нима, Табдан хоернь – элγγр энхэ гэртээ бусажа ерээ hэн. Харин уйдхартай ехэ гашуудал: хγндэ хγшэр ажалhаа, эдеэ хоолой хоморhоо боложо, урдаа хараха эхэнь наhа барашаба. Хγгшэн эжымни бγхы эхын γγргэ бэедээ абажа, ехэ гэр бγлэеэ хараха баатай болоо hэн.

        Ехэ басаганайнгаа ажалыень хγнгэдхэжэ, абань Рэгзэма басагые hамга болгон абаба. Мэдэгма гэжэ γшѳѳ нэгэ дγγ басагатай болобо.Теэд удангγй эхэ эсэгэнь наhа бариhан юм. Хγгшэн эжымни 3 дγγ басагадтаа эхэнь боложо, хγмγγжγγлжэ, хγл дээрэнь гаргажа, айл болгоhон юм.

      50-аад онуудаар Уланхаан соо томо ехэ фермэ баригдажа, эжымни тэндэ ажалай амаралтадаа гаратараа хγдэлѳѳ hэн. Фермын ажал тγрγγшын ажалhаань нэгэшье бэлэн бэшэ байба: γглѳѳнhѳѳ эртэ бодожо, наранай гараадγй  байхада ажалдаа ошодог, γдэшэ орой харанхы байхада гэртээ бусадаг hэн. Yдэртѳѳ 20-30-аад γнеэ гурба дахин hааха, нормоео дγγргэхэ, γхэр малдаа эдеэ хоолынь бэлдэхэ, уhалха, талха таряа γгэхэ г.м. ажал барагдашагγй hэн. Yшѳѳ тиихэдэ гэрэйнь ажал, 3 дγγ басагадынь…

    Тиигэжэ, ажалай хоорондо фермын бригадир ябаhан Рэншэн хγбγγндэ дураа буляалгаба. 1952 ондо Цыренов Рэншэнтнэй айл боложо, аяар 5 γхибγγтэй γнэр баян айл болоhон юм. Yхибγγдтээ бγхы γнэн зγрхэео зорюулжа, хγнhээ дутахагγй hайн хγмγγжэл γгэжэ, hургуулииень γзγγлжэ, γнэр баян айл болгоhон юм. Эгээ аха хγбγγниинь Дамба Ринчинович связиин электротехникум дγγргэжэ, нютагайнгаа мэдээжэ электрик ябаhан. Дандар Ринчинович Шэтын мединтитут дγγргэhэнэй hγγлээр, Хурамхаанай эмшэдэй тγрγγлэгшээр олон жэл соо хγдэлhэн байна. «Заслуженный врач Республики Бурятия», «Отличник здравоохранения Российской Федерации» гэhэн хγндэтэй нэрэ зэргэнγγдтэ хγртэhэн. Евдокия Ринчиновна багшын дээдэ hургуули дγγргэжэ, Хурамхаанай дунда hургуулида эхин классай багшаар ажалладаг. «Почетный работник образования Республики Бурятия» гэhэн нэрэ зэргэтэй. Дарима Ринчиновна наймаашанай hургуули шэлэhэн юм. Минии эжы Сэсэгма Ринчиновна химии ба биологиин багшаар олон жэлдэ Уланхаанай дунда hургуулида хγдэлнэ. Тγрγγ багшанарай нэгэн, хγндэтэй грамотануудаар шагнагданхай.

     Мγнѳѳ хγгшэн эжымни одхон басагандаа, бидэнэртэеэ байдаг. Би хγгшэн эжытэеэ байнаб гэжэ ехэ баяртайб, жаргалтайб.

     Хγгшэн эжытэеэ байхада ямар гое гээшэб! Мγнѳѳ хγгшэн эымни 80 наhатай. Амаржа, hуужа бγхэли γдэрѳѳрѳѳ байдаггуй. Yглѳѳнhѳѳ эртэ бодожо, маанадтаа халуун сайгаа шанаад, галаа тγлеэд байха. Нэгэшье hанаа амар hууудаггγй, пеэшээ тойроод лэ ябажал ябаха, ходо гэрэйнгээ, газаахи ажалдаа, γхэр малдаа яаражал байха. Тиимэhээ бидэндэ саг сагтамнай ажалыемнай хγγлэжэ, hургаал заабари γгэжэл байдаг.

   3 дγγ басагадаа, 5 γри хγγгэдээ адуулhан, гарыень ганзагада, хγлыень дγрѳѳдэ хγргэhэн ха юм. Тиимэhээ мγнѳѳшье болотор hанаа амар hуудаггγйень ойлгосотой юм даа.

      Би эжы абадаа, заримдаа хγгшэн эжын хэды гэмэрээшье hаань, тэсэбэритэй байхыень хγсэхэ байнаб. Хγгшэн эжымни  нютаг соогоо хγндэтэй, 2 дахин Уланхаандаа депутадаар hунгагдаhан, Ударник Коммунистического труда болоhон, элдэб хγндэлэлэй грамотануудаар, орден медальнуудаар шагнагдаhан, «Ажалай ветеранай» нэрэ зэргэдэ ородог юм.

Би ѳѳрынгѳѳ зохеоhон шγлэгѳѳ хγгшэн эжыдээ бэлэглэнэб:  

      «Эжын нэрэ»

Эжы гэhэн нангин нэрэ

Хγндэ жаргал асардаг,

Эжын нэрэ, нангин нэрэ

Ходол магтажа ябахаб!

Эжы гэhэн сэбэр нэрэ

Хγнэй шарай гэрэлтγγлдэг,

Эхын hайхан γγргэдэ

Доро дохин мγргэжэ ябахаб!

Эжы гэhэн дулаан нэрэ

Хγнэй сэдьхэл дγγргэдэг,

Наранай туяадал сасажа,

Наhанай харгы гэрэтγγлдэг.

    Хγгшэн эжыгээ бидэ, аша гушанарынь гомдуулангγй, номоо hайнаар γзэжэ, захиhан юумыень бγтээжэ, харюуень γгэжэ ябахабди. Хγгшэн эжыдээ ута наhа, зол жаргалые γнэн зγрхэнhѳѳ хγсэхэ байнаб!

Раднаева Чимита, 11 класс