"Альган дээрээ γргэhэн алтанhаа γнэтэй эжымнай"

Агууехэ Илалтын 70  жэлэй ойн баярта зорюулагдана…

Альган дээрээ γргэhэн алтанhаа γнэтэй эжымнай

  Би ехэ жаргалтайб, юундэб гэхэдэ,  хоер хγгшэн эжыдэ эрхэлγγлγγлжэ, адуулуулжа ябадагби. Минии хγгшэн эжы - Сызема Ганданжаповна - абымни эжы болоно. Тиихэдэ элинсэг эхэмни – γбгэн абымни эжы – Ачитуева Ойдоб Ринчиновна болоно. Би ѳѳрынгѳѳ элинсэг эхэ (прабабушка) тухайгаа, хγндэ хγшэр  бага наhан тухайнь хѳѳрэхэеэ hананам. Буряад арадайнгаа тγγхээр hонирхожо, ямар сагта ажаhуудагыень мэдэжэ байхада ехэ hонин байдаг. Манай буряад хэлэнэй багша ходо иигэжэ хэлэдэг:  «Бγмбэрсэг дэлхэйе мэдэхэеэ hанаа hаа, тγрγγн ѳѳрынгѳѳ нютаг hайса   шэнжэлэ! Ѳѳрынгѳѳ уг гарбал, мэдээжэ хγнγγдыень, намтарыень hайса мэдэ!» Минии элинсэг эхын намтар соо тэрэ γеын байдал харагдана бшуу.

  Ачитуева Ойдоб Ринчиновна 1926 ондо Мγншѳѳ гэhэн hууринда (заимхада)  бγлэдѳѳ дγрбэдэхи басаган боложо тγрэhэн юм. Эжынь Будаева Засагма Борбоновна, абань Ачитуев Ринчин Аюшеевич - таряашан хγндэ хγшэр ажалтай hэн. Гэр бγлэдѳѳ олон байгаа, аяар табан ахатай ба нэгэ дγγ басагатай hэн.

  1937 ондо   хγгшэн эжыгэймни   арбан нэгэтэй байхадань, эжынь хγндэ γбшэндэ дайрагдажа, наhа барашоо hэн. Аяар долоон γхибγγдтэ,  бишыхан басаганда, эжыгэйнь наhа барахада, хэлэшэгγй хγшэр байдал тохёолдоо ха юм.  Бγхы хγндэ хγшэр ажал, гэр бγлэеэ адуулалга эгээ ехэ басаганайнь мγр дээрэ гэнтэ унашаhан байна. Дулма олон дγγнэртээ эжыень hэлгэбэ, тγшэхэ тγшэлгэниинь болобо ха юм.

  Теэд муу юумэн hалаха бэшэ,  «Муу юумэ модон голтой» гэдэгтэл тэрэ γеын репресси энэ  бγлыемнай дайрашаба. Арадай дайсан гэжэ хардалгада ороод, абань тγрмэдэ хаагдашаба.  Yншэрhэн γхибγγдтэ бγришье хγндэ байдал тохёолдошобо ха юм. Yлдэхые,  даарахые мэдэхэhээ гадна, нэгэшье hайн γгэ, энхэрэлгые дуулахагγй γхибγγдтэ ямар гээшэб! Энээнhээ боложо, хайрата хоёр басагадынь  наhа барашоо hэн.  Минии элинсэг эхыемни, Ойдобые хайрлажа, Софья  Гавриловна гэжэ хγгшэншэг эжы γргэжэ абаа hэн.  Харин тэрээндэ нэгэ жэл соо байhанай hγγлээрнь,  абань табигдажа, басагаяа хѳѳргэнь абаhан юм.

  Ойдоб эжыгэймни hая хоердохи класста  ороод байхадань,  Агууехэ дайн эхилээ hэн. Тон ганса урдаа хараха Очир гэжэ нэрэтэй ахаяа тэдэнэр сэрэгтэ ябуулаа.  Бγхы аханар зоной  хγндэ хγшэр ажал тэдэ басагадай  ээм дээрэ унашаба ха юм.  Тиихэдэ ямар hургуули байхаб даа! hургуулияа орхижо, элдэбын ажалда хамсыгаа шуун ороhон юм.  Ойдоб γхибγγнэй ба бэшэшье эгэшэнэрэйнь  балшар бага наhан иимэ хγшэрѳѳр, хайратайгаар γнгэрѳѳ ха юм. Баарhад даа, нэгэшье наадахые, хγхихые, жаргахые, эжыдээ таалуулхые, садатараа эдеэлхыешье γзѳѳгγй байна ха юм.  Yхибγγдэй хэхэгγй юумэ хэжэ, шадахагγй юумэ шадажа ябаhан байна даа.

  Минии хγгшэн эжымни,  арбан табатай басаган, дайнай шэрγγн жэлнγγдтэ Тазы эльгээгдэжэ, колхозой  элдэб ажал хэжэ эхилhэн.  Yбhэ абаха, таряа тариха г.м. ажал барагдашагγй hэн.   Yшѳѳ тиихэдэ, γдэшэндѳѳ hуужа,  Агууехэ дайнда ошоhон Очир ахадаа бэшэг бэшэхэ, сэрэгшэдтэ  дулаан хубсаhа оёжо, оймhо нэхэжэ эльгээдэг hэн.

  Агууехэ дайнай дγγрэхэдэньшье,  ажалынь нэгэшье хγнгэн болоогγй. Ойдобые ба бэшэшье Уланхаан нютагай басагадые аяар холын Тγрхэ ажал хэхыень ябагаар эльгээhэн юм.  Хажуудань ганса нэгэ шаргатай мори γгэhэн юм.  Yбэлэй янгинама хγйтэндэ аяар  300 гаран модо гаталжа, гγрэнэйнгѳѳ даабари дγγргэхын тγлѳѳ ошоhон ха юм.  Тэндэ ганса эхэнэрнγγд  модо унагаадаг ажалтай байгаа.  Томо бγдγγн мододые гараараа  отолхо гээшэ ямар хγшэр гээшэб! Иигэжэ минии γбгэн абымни эжы олон ушарнуудтай дайралдаhан, бэе дээрээ γлэниие, хγйтэниие γзэhэн, олон хγнγγдэй наhа барахыень хараhан юм.  Тиихэдэ, модо унагаажа байхадаа, олон зон  модондо дайрагдажа, наhа бараhан байна. «Нэгэ шэрэм пеэшэтэй  бишыхан таhалга соо хореод эхэнэр байдаг байгаа hэнди. Хэды γлэншье, эсэhэншье hаа, ажалдаа ошодог hэмди, амархые мэдэдэггγй hэмди» -гэжэ элинсэг эхэмни намда хѳѳрэдэг.  1947 оной  апрель hара соо Ойдоб Ринчиновна гэртээ бусажа ерээ hэн. Иигэжэ бγхы hайхан залуу наhаниинь  Илалтын тγлѳѳ,  ажалда зорюулагдаhан байна.

  Наhанайнгаа амаралтада гаратараа, Ойдоб Ринчиновна олон жэлнγγдтэ хонишоноор хγдэлѳѳ. Нэгэ отарадань 500-600 хонид байгаа, зуун эхэ хонинhоо зуун хурьгадые абажа байдаг hэн. Хонишоной ажалай хγшэрыень булта мэдэнэбди даа!   Амжалатай хγдэлhэнэйнгээ тγлѳѳ оло дахин грамотануудаар ба медальнуудаар шагнагдаhан юм.  

Бэедээ саг γлээнгγй ажалаашье  hаа, хэды хγшэр хγндэ байдалай байгаашье hаань, урдаа хараха баян бардам γхибγγдые гаргажа, мγнѳѳ дээрээ жаргалтай, элγγр энхэ ажаhууна. Yхибγγдыень нэрлэбэл, эгээ аха ууган хγбγγниинь Даша-Нима, басаганиинь Санжидма, эхир хγγбγγдынь Сэсэгма ба Даша-Дондоб болоно. Гэр бγлэ болоhон γхибγγдээ, аша зээнэрээ хаража, адуулжа, hургаал заабари γгэжэ байхадаа, би мγнѳѳ ехэ жаргалтайб гэжэ элинсэг эхэмни хэлэдэг. Элинсэг эхэмнай баян даа: 15 аша зээнэртэй, аяар 15 гушанартай болоhон. Бидэ бултадаа, аша зээнэрынь, гушанарынь элинсэг эхэдээ γнэн зγрхэнhѳѳ хамаг дэлхэйн hайханиие, ута наhые хγсэжэ, иигэжэ γреэхэ байнабди:

Энэрхы урихан энебхилгэеэ γршѳѳгшэ,

Энээхэн наhандамнай хайратай эжымнай,

Этигэл найдалыетнай харюулхаартнай баярлажа,

Энхэ тайбан, шарай сарюун

Аялга хонгео энэ замдаа

Аятай зугаатай хододоо ябыт даа!

       Бидэ  тандаа, манай хайрата Ойдоб Ринчиновна, дуратайбди, ашыетнай харюулжа ябахабди гэжэ хэлэхэ байнабди.