Статья в газету "БАШКЫ МЕРГЕЖИЛ ХАНЫНДА СИҢГЕН"

БАШКЫ МЕРГЕЖИЛ ХАНЫНДА СИЁГЕН

Сайзыраёгай 21-ги чүс чылдыё школазы кандыг болур ужурлугул деп айтырыгларга эрткен чүс чылда даап бодаашкыннарны хөйү-биле илередип чугаалап турганывыс ындыг-ла ырак эвес үеде артып калган. Херек кырында амгы байдал кандыг болуп турарыл? Чаа чүс чылывыста кижи амытанныё амыдыралыныё бүгү-ле адырларында: политика, экономика, эртем-техника, уран чүүлде өскерлиишкиннер иле көстүп турар. Ындыг чаартыкчы ужур-уткалыг өскерлиишкиннер школаларда база дээп, амгы үениё школазын анаа-ла эртем-билиг чедип алыр өргээ эвес, а уругларны улуг амыдыралга ылаптыг белеткээр, оларныё чогаадыкчы чоруун улам сайзырадыр, көвүдедир девискээри болу  берген. Ооё-биле чергелештир чаа үениё башкызы шупту талазы-биле чепсегленген, амыдыралды мурнай хөгжүп турар чаа технологияларны үе шаанда шиёгээдип өөренип ап турар кижи болу берген. Ындыгларныё бирээзи – Кызылдыё 9 дугаар гимназиязыныё күш-ажыл башкызы Токаш-оол Хүлер Минчитович. Ол езулуг-ла ажылынга бердинген, чогаадыкчы башкы. Ооё өөреникчилери хоорай, республика чергелиг усөшеверлер мөөрейлериниё доктаамал киржикчилери. Башкыныё  ийи өөреникчизи Тыва Республиканыё Чазааныё даргазыныё Грант шаёналынга төлептиг-даа болган.

Кызылдыё 9 дугаар гимназиязыныё ийиги каъдында делгелге залында карактарны өөртүп турар дерилгелерни хөйү-биле салган. Ол дээрге гимназияныё өөреникчилериниё холу-биле кылып күүсеткени кылыглары, онзагай чараш кылдыр чураан =ёгүр-чараш чуруктары, шевер холдары-биле даарап-сиилбээн чүүлдери. Оларныё аразында үнген-кирген аалчыларныё-даа, гимназияныё башкыларыныё, өөреникчилериниё кичээнгейин онзалап хаара тудуп турар дерээн янзы-бүрү корабль, бажыёнар макеттери дээн ышкаш онзагай кылыглар бар. Оларны гимназияныё хоочун башкы Хүлер Минчитовичиниё удуртулгазы-биле оолдарныё уран каттыжылгазыныё киржикчилери болур өөреникчилер кылып дерээн.

Мындыг уран-шевер холдуг оолдарны кижизижип башкылап чоруур башкы Хүлер Минчитович бо гимназияда ажылдаа-ла 15 чылдыё нүүрүн көрген. Хүлер Минчитович 1960 чылда эрги Чаа-Холге төрүтттүнген, школаны 1978 чылда дооскаш, ДОСААФ-ка өөренген соон дарый, шериг албан хүлээлгезин күүседири-биле аъттанган. Ажылчы амыдыралын 1981 чылда шеригден ээп келгеш, «Найырал» совхозунуё ажылчы кооперативинге чолаачы болуп ажылдаанындан эгелээн. Тараалаё Шанчыныё тараа-быдаазын ажаажып, аныяк оол эрес-кашпагай, шудургу ажылын көргүзүп келген. Амыдырал чаёгыс черге турар эвес, бурунгаар чүткүлдүг үзел-бодалдыг аныяк кижи болгаш, Кызылдыё башкы училищезинче 1983 чылда кирип алгаш, 1985 чылда ук өөредилге черин чедиишкинниг дооскан. Ол  өөредилге черин дооскаш, ара сокспа калбайн, дээди эртем чедер изиг күзелин боттандырып, Кызылдыё башкы интститудунче бот өөредилге салбырынга студентилеп кирип алган. Башкы ажылы Элегест сумузунуё, ооё соонда Кызыл-Арыгныё школаларынга күш-ажыл болгаш черчение башкызы болуп ажылдаанындан эгелээн. 200 чылда өг-бүлезиниё аайы-биле Кызыл хоорайга кээп, 9 гимназияга күш-ажыл башкызы болуп ажылдап эгелей берген болгаш, бо хүннерге чедир өөреникчилерниё ынак башкызы, кады ажылдап чоруур эш-өөрүнүё бүзүрелдиг коллегазы болбушаан, аныяк башкыларга үлегер-чижек бооп чоруур. Гимназияныё хөй-ниити ажылынга күзелдии-биле идепкейлиг киржип чоруур. 2012-2013 өөредилге чылында гимназияныё адаларыныё Чөвүлели тургустунган, ооё ажылын база-ла Хүлер Минчитович уштап-баштап, өөредилгези, чуруму шала хирелиг өөреникчилерни шын орукче углап, улуг ажылды кылып турар. Билдилиг, дуржулгалыг башкы болурундан аёгыда, Хүлер Минчитович кайгамчыктыг ача. Хүлер Минчитович - дөрт ажы-төлдүё ынак адазы. Бодунуё уруг-дарыын күрүнезиниё төлептиг хамаатылары кылдыр кижизидип чоруур. Улуг уруу адазыныё оруун салгап, кулаа дыёнавас уруглар школазында башкылап турар, ийи дугаар уруу социал политика талазы-биле Департаментиде бухгалтырлап ажылдап турар, оглу академия дооскаш, шериг чоруурунга белеткенип турар, хеймер кызы дээди эртем чедип алыры-биле Саратов хоорайда өөредилге черинде 4-кү курста өөренип турар болгаш, удавас аныяк специалист бооп доозуп кээр.

Хостуг үезинде башкы база-ла анаа олурбас. Уйнуу-биле ус-шевер ажылдар кылып, эргиде ажылдап чораан улуг башкыларныё арга-мергежилин өөренип көрүп чоруур. Тыва национал хөгжүм херекселдери игил, бызаанчы, дошпулуур болгаш национал эдилелдер согааш, бала, деспи, тос-карак, аптара чазап, сиилбип кылырынга дыка ынак болгаш, хостуг үезин кажан-даа халас эрттирбес.

Ажылынга амгы үе-шагныё аайы-биле технолгогияларны дилеп, интернетти калбаа-биле хереглеп, ажыглап чоруур үе-биле деёге базып олурар башкы. Мындыг башкылар школаларга хөйү-биле ажылдаар болза, өөреникчилерниё аажы-чаёы экижип, хостуг үезин чөптүг ажыглап билиринге чаёчыгар боор деп чүүлге бүзүреливис улуг.