Ш.Д. Кууларнын «Ыяш баглааш» деп романында маадырларнын овур-хевирлеринде эпитеттернин ажыглалы

Слайд 1

Ажылдын автору: Сарыглар Аурина , Алдан-Маадыр ортумак школазынын 9-ку классчызы . Ажылдын удуртукчузу : Ондар Зоя. Серен-Доржуевна ., Алдан-Маадыр ортумак школазынын тыва дыл , чогаал башкызы Ш.Д. Кууларнын « Ыяш баглааш » деп романында маадырларнын овур-хевирлеринде эпитеттернин ажыглалы Кожуун чергелиг эртем-практиктиг конференция « Шомаадыр Дойлуевич Кууларнын 70 харлаан юбилейи »

Слайд 2

План Киирилде . Шомаадыр Кууларнын чогаадыкчы намдары . « Ыяш баглааш » 1-ги ному. Шаг шаа-биле турбас деп 1-ги кезээнде маадырларнын овур-хевирлеринде эпитеттерни ажыглааны . Туннел сос .

Слайд 3

Сорулгалары : Чогаалчынын чогаадыкчы намдарын шинчилээр . « Ыяш баглааш » деп номда эпитеттернин ажыглалы . Шинчилел ажылынга сонуургалды сайзырадыр , чогаал ажылынга болгаш номчулгага ук теманы дамчыштыр сонуургадыр . Дылдын уран аргаларын чогаадылгага ажыглап , чугаа культуразын бедидип , чугаазын сайзырадыры .

Слайд 4

Шинчилээр чуул : Шомаадыр Кууларнын « Баглааш » деп романында маадырларнын овур-хевирлерин чуруп коргузерде эпитеттерни ажыглааны . Шинчилээр объектизи - романда маадырларнын овур-хевиринде эпитеттер .

Слайд 5

Ажылдын сорулгазы : эпитеттернин ажыглалы чогаалдын дылын уран-чечен болдуруп , сос курлавырын байыдып турары . Ажылдын практиктиг ужур-дузазы : Ажыл ук теманы улам хандыр шинчилээринге сонуургалды оттурар болгаш темага хамаарыштыр шенелде шинчилел ажыл болуп турар . Ажылдын туннели чуу бооп коступ келирил (продукт): методиктиг дуза кылдыр парлалгага унер .

Слайд 6

Кыска аннотация : Шомаадыр Дойлуевич Кууларнын « Баглааш » деп романынын « Ыяш баглааш » деп бирги номунда маадырларнын овур-хевирлеринде эпитеттернин ажыглалы романнын дылын байыдып , ону уран-чечен болдуруп , маадырларнын овур-хевирлерин тодаргай билип алырынче , чечен чогаалдын утказын номчукчуларга билиндиреринге улуг рольду ойнап турар . Шинчилел ажылында эпитеттер деп чул , оларнын сос курлавырын байыдып , чугаа сайзырадылгазынга улуг салдар чедирип турарын сайгарып кордувус . Эпитеттер мозулуг маадырларнын куш-ажылга ынаан , оларнын амыдырал дээш чуткулдуун , кызымаан , тыва чоннун торээн черинге , чонунга , чуртунга хумагалыг , хундуткелдиг болганын коргузеринге идиг болган . Эпитеттер чечен чогаалдын кол озээ болур состун байлак , чаражын унелеп билиринге номчукчуларны ооредир .

Слайд 7

Шомаадыр Кууларнын чогаадыкчы намдары

Слайд 8

Куулар Шомаадыр Дойлуевич

Слайд 12

« Ыяш баглааш » 1-ги ному. Шаг шаа-биле турбас деп 1-ги кезээнде маадырларнын овур-хевирлеринде эпитеттерни ажыглааны

Слайд 13

Эпитет дээрге кандыг-бир чувенин азы болуушкуннун онзагай шынарын тайылбырлаарынга болгаш тодарадырынга уран ажыглаан сос . Эпитет приложение - (слепая любовь, туманная луна) художественно определяют предмет или действие и могут быть выражены полным и кратким прилагательным, существительным и наречием: «Брожу ли я вдоль улиц шумных, вхожу ль в многолюдный храм» (А.С. Пушкин). Сураглыг орус чогаалчы А.С. Пушкин эпитетке слепая любовь, туманная луна деп тодарадып турар .

Слайд 14

Чогаалдын маадырлары Овур-хевирлерин чуруп коргускени Эпитеттернин ажыглааны Кок-Уруг ( романда кол херээжен маадырларнын бирээзи ) Оон ада-иези ядыы-даа болза , шевер улус чораан . Ада-иези ону Кок-Уруг деп та чоп адап каан чуве , бичиизинде шолазы турган чадавас . Херек кырында ол Ол иезинин ужуун ам-даа салбаан болгаш кезээде-ле холу куруг орбас : чок-ла болза алгы ууштаан , чок-ла болза хеп даараан орар . Шевер улус, дас кара баштыг, ак шырайлыг, шилгедек дурт-сынныг Чылбар-оол А ды-ла ындыг , чогум боду ак шырайлыг , ажык сеткилдиг , иезин дозээн оол . Оон шала калбак кулактары , бажынын дугун чулуп кааптарга , улам-на делбигир ышкаш костур . Ак шырайлыг, ажык сеткилдиг, шала калбак кулактары Маакай Акызындан уш хар биче хирезинде сооккуру кончуг болгаш , оон шоолуг-ла чавызавас . Узун, суук , кара чажын сула салып алгаш чоруурга аянныы дегет , кыс шинчи кире берген уруг . Оон ийи кулаанда сувур-сувур , ошку маактары ышкаш меннери бар. Ынчангаш адазы оларын чаптааш , Маакай деп адап каан чуве-дир . Узун суук кара чажы, сувур-сувур кулактары Оолакай Узун дурт-сынныг , боду сииреш , шала конзагар хаайлыг , чугуртуленнээш сыгдыгыр карактыг , бежен хар чоокшулай берген кижи . Ол даады-ла бажын чулудуп алыр болгаш донгур чоруур . Шала шойбек арнынын чаактарында сал дуктери кара аныяандан-на терен кылдыр унуп корбээн , чугле шала сегелинде каш узун дуктер коступ келгилээрин кижи коор . Узун, конзагар , сыгдыгыр , шала, шойбек , калбак Чараштаа Курлак чеде берген, шала сарымзык оннуг узун, чоон чажы чолдаксымаар дурт-сынынга эмин эрттир узун ышкаш козулген. Чараш арнында хурензимээр караанын кара огу чырыткылаш дээн ышкаш, ырадыр идип алган турган. Сарымзык , чоон , чолдаксымаар , хурензимээр , чараш , кара

Слайд 15

Туннел Чогаалчывыстын 3 кезектиг « Баглааш » деп романынын « Ыяш баглааш » деп 1-ги номун сонуургап номчудум . Бо номда тыва ниитилелдин тоогузунде чараш , солун-даа болза , ур турбаан кыска сайзырал уезин , эрги амыдыралдан чаа амыдыралче кирип турарынын соолгу чылдарында болуушкуннарны база ында кирип турар амыдыралчы маадырларнын овур-хевирлерин эпитеттернин дузазы-биле онзагай тода кылдыр уранчыдып бижээн . Бирги номнун бирги кезээнде сайгарып корген маадырларывысты номчукчуларга чедимчелиг дамчыдар сорулга-биле каттаптатынып турар эпитеттерни санаваска он сес эпитеттерни шинчилеп тыптым . Сос курлавырын байыдарынга эн-не дээштиг чурумалдыг арга эпитет дээрзин онзагайлап корбушаан , Шомаадыр Кууларнын чогаадыкчы ажыл-ижинде дылдын уран аргаларын барык шуптузун ажыглап турарын чогаалды номчуп тура эскердим .

Слайд 16

Тыва кижиге эн-не эргим уш унени маадырларнын овур хевирин дамчыштыр кижизидип , ооредип турарынга эн-не куштуг чогаал деп унелээр-дир мен. Романда салгалдан салгал дамчып , уенин оскерлиишкининин аайы-биле амыдыралдын эки багын корген баглаашты кижинин амыдыралы-биле холбап коргускени кончуг солун болгаш тывынгыр , чечен-мерген философчу угаадыглар-биле коргускени номчукчуну хаара тудуп , салдынмастады бээр . Ында баглааш уш салгалга бараан болуп келген . Кижиге эн-не эргим уш уне бар. Торээн чурту , торээн чонну , торээн дылы . « Баглааш » деп романын маадырларын дамчыштыр торээн чурт , торел чон , торээн дыл деп билиишкинни автор билдингир болгаш тода кылдыр коргускен . Шынап-ла , кижинин чер чурту , аал-ораны , торел чонну эн-не унелеп четпес баглааш-тыр . Баглааш амыдыралдын эрткен , амгы , келир уелерин сагындырып турар . Бо ажылымны ам-даа уламчылаар сорулгалыг мен.

Слайд 17

Литература Шын , 2003 апрель 26. Шын , 2006 сентябрь 7. Тыва Республика, 1995 декабрь 27. Ш. Д. Куулар « Баглааш »: бирги ном « Ыяш баглааш », Кызыл, 2002 Тыванын чогаалчылары , Кызыл, 2001. « Тыванын чогаалчылары : намдар тоогузу , ажыл чорудулгазы ». Кызыл, 2013.