Бот-чогаалдар

Арга-арыг болгаш  кижилер.

(эссе)

Арга-арыг- делегейниӊ хɵрээ.Ооӊ  чаражы  болгаш  ажыктыы  салаа-биле  санаттынмас.  Делегейде  кижилер  хүннүӊ-не  арга-арыгныӊ  ажыын  кɵрүп  турар:  ыяжын  кезер,  үнүштерин,  чечектерин  чыыр,каттаар,  мɵɵгүлээр,  ооӊ  эм  үнүштерин  болгаш  чимизин  аптекада  ажыглап  турар  дээш  оон-даа  ɵске.

        Чылдыӊ-на  муӊ-муӊ  ыяштарны  ужуруп,  тудугга  ажыглаар  дээш  кезип  турар  бис.  Ыяш  кезиишкиннериниӊ  эки  болгаш  багай  талалары  бар. Эки  чүүлү  дээрге,кескен  ыяштардан  чаа-чаа  бажыӊнар  база  ɵске-даа  тудугларны  тудуп  турар. Ындыг  тудуглар  кижиге  бойдузувустан  артык  ажыктыг  бе?  Амгы  уениӊ  кижилери  бо  айтырыгга  «Ийе»деп  харыылаарлар. Ийе,  оларны  база  билип  болур,  чүге  дизе  чурттаар  чери  чок  кижилер  хɵй,  а  бажыӊнар  эвээш.Чижээ, Африка  болгаш  оон-даа  ядыы  чурттарнын  бойдузу  кайгамчык  чараш,  ынчалза-даа  олар  бистен  эки  чурттап  турар  бе? Чок! Амгы  үеде  шупту  чүвени  чүгле  акшанын  дузазы-биле  садып  ап  турар  бис.Бойдус  биске  акша эккеп  бээр  бе? Ийе.  Чуге  дизе  ол  акшаны  саазындан  кылыр,  а  саазынны  база-ла  ыяштан  кылыр.  Ыяш  кезиишкининиӊ  эки  талазы  ол.

        А  ооӊ  багай  талазы  дыка  хɵй. Бирээде,  ажыктыг  үнүштерниӊ  чамдыктары  ыяштарда  ɵзүп  турар,  а  оларны  кезип  кааптарга,  үнүштер  артып  каар  бе? Ийиде,  ыяштар  болгаш  оон-даа  ɵске  унуштер   биске  тынар  арыг   агаарывысты    берип  турар.  Ынчангаш  ыяшты  ɵйлеп  кезер  болза  эки.

        Ам  безин  ол  ажыктыг  бойдустуӊ  чайгаар  буткен  чаражын  үреп,  арга-арыгныӊ  кол   туттунуп  турар  ɵзээ-  ыяштарны  кайы-хамаанчок  кезип  туруп  бээр  болзувусса,  чүс  чыл  эртерге,  бистиӊ  ажы-тɵлүвүс  кандыг  байдалга  чурттаар  ирги?  Ынчалза-даа  мен  арга-арыгны  черле  камгалап  шыдаптар  бис  деп  бүзүрээр  мен.

Дугуржап  Начын, 5  класс

Бойдузувус   үревеӊер!

Арга-арыг,   агаар,  бойдус-

Амыдырал    чүрээ  ол-дур.

Аяӊ  шыктыг,  ак- кɵк  даглыг

Аржаан  домнуг  Тывам  ол-дур.

Ырлап  чыдар  хемчигешке

Эштип  хɵглээн  амытаннар.

Эзир  куш-даа  девип  турар

Ынак  черим-  Даа  кожуун.

 Арга-сында    пɵштер  долган,

 Элбек   кады  сүстүп  чыдар

Адар-Тɵштун  кожазында

Эмзиг-домзуг  Кегээн-Булак.

  Өзуп  орар  чаштар,ɵɵрлер!

Бойдузувус  кээргеп  чоруул!

Өрттетпейн,  бокталдырбайн,

Бойдузувус  камнаалыӊар!

Монгуш  Анжелика, 5класс,  Чадаананыӊ №2  школазы.

 Арга-арыг  турбаан болза..

 Аяӊ  черде   аӊнар  долган,

Айлаӊ-кушкаш  ырлап  келир,

Ногаан,  сарыг  ɵӊнер  долган

Магаданчыг  арга-арыым.

Ыяштарныӊ   бүрүлери  

Салгын -биле  сымыранчыр,

Мɵɵгүзү,  чимис-кады

Мочак-мочак,  тодуг-тодуг.

 Арга-арыг  турбаан  болза,

Арыг  агаар  кайыын  кээрил?

Эзим-сыннар  турбаан  болза,

Эмзиг  аржаан  кайыын  үнер?

Хемни,  хɵлдү, тайга-сынны

Хирлендирбээл, бокталдырбаал!

Койгунну-даа,  кушкашты-даа,

Хойгуспайн, кээргеп  чоруул!

                                                    Тулуш  Айыраш, 5 класс,

                                                Чадаананыӊ №2 школазы.