Тый титакан улат, война!

Тый титакан улат, война!

   «Внимание! Внимание! Говорит Москва! Сегодня, в четыре часа утра, без объявления войны германские войска напали на нашу страну! Враг будет разбит! Победа будет за нами!»

   «Сар туналын…» Тиде кок шомак кажне совет айдемын умдо семын шумыш керылте. Неле шем шучко увер каваште тыныс кечым шем шовыч дене петырыш.

   22 июнь – тиде кече мыланна эре шучко сарым шарныкташ туналеш да чылам 1941 ийышке портылта. Тыгак – 1945 ий 9 май кечышкат.

   Сар совет калыклан пеш кугу ойгым конден.

   Тидын нерген пеш шуко возымо, лудмо, кино дене ончымо. Но нигунамат тиде нелылыкым ужшо, чытен лекше, сеныше калык ок мондо, шарнаш туналеш да кушкын толшо тукымлан сугынь мутым каласен кода: «Тиде тургым, шучко пагыт туняште нигунамат, нигуштат ынже лий. Калык эре келшен, ваш-ваш полшен илышт, пиалан да улан лийышт»

   Сарын неле кечыже мемнан кундемыштынат вигак шижалтын. Кок-кум кече гычак ялысе вийвал поръен-влакым сарыш нангаеныт. Ял эркын-эркын пустанаш туналын, куан-юарлыме йук шыпланен. А варажым кочо увер-влак толаш туналыныт: то икте колен, то весе увер деч посна йомын, то сусырген да госпитальыш логалын, южыжо то чолак, то сонгыра, то пелйола кодыныт да монго портылыныт.

   Мыйын кугезе Семон кочам сарын икымше ийыштыжак вуйжым пыштен. Ануш ковам тулыкеш кодын, кум йочам йол умбак шогалташыже кулын. Уло неле паша ялыште кодшо удырамаш-влаклан, шонгыенлан, йоча-влаклан логалын.    

     Чыла кочкышым фронтыш колтеныт. Шкаланыш нимо кодын огыл. Шушо паренгым, емыжым, понгым, шинчаланшудым кочкын иленыт. Шке пакчаштым, имньыла кычкалтын шупшын куралыныт. Поръен-влак лийын огытыл, чыла паша шужышо да ярныше удырамаш ден йоча-влаклан логалын.

  Мыйын кугезе ковамын ешыжат моткочак нужнан, нелын илен, садланак Клим кочам дене Таня кокам туберкулёз чер дене черланеныт. Клим кочамжым тиде шучко чер умыржо мучко туржын: шулаш неле, онжым ишен, корштен. Чер деч чотшо енын кочо шомакше чонлан нелын чучын. «Тыгай черлылан ко марлан кая?»-манме шомак чучкыдынак шоктен.

   А кочамже вет мыйын  кугу капан, мотор качымарий лийын. Черле улам манын вуйжым иканат сакен огыл. Моло дене тор пашашке коштын, сареш колышо ачажым кертмыж семын алмаштен. Трактористлан тунемын, столяр-плотник пашалан шуманын. Варажым мастар кидше дене шуко енлан сурт-оралтым нолташ полшен. Пиалешыже, «черле» лумнерым нумалше Климет шкеж гаяк чевер удырым вашлийын. Кок сурт кокла гыч илыше Краснова Аннам марлан налын. Тудат сар деч ончыч шочшо орлыкан айдеме лийын. Кидыштыже изи воштырым кучен кертше лийын шуктен, ала уке, колхозын комбо кутужым оролаш шогалтеныт. Йушто йуран шыже кечын, кутум кутышыжла йол лужо лектын каен улмашын. Шучко сар пуламырыште кугурак-влакын жапышт йоча-влаклан ситен огыл. Изи удырын йолжым торлаташ шотым муын огытыл, лу шорын кушкын. Ий эртен, Анна кушкын, чевер удырыш савырнен. Туешкыше йолат ен шинчаш пернен. Туслан моткоч сылне гынат, енын «окшак» манмышт чоным кочкын. Сар огеш лий ыле гын, Клим кочамат огеш черлане ыле, Анна ковамынат йолжым торлатат ыле. Чыла тый титатан улат, шучко сар! Пенгыде, виян кап-кылан поръен-влак неле пашам шке умбакышт налыт ыле.

    Тыгай поръенже, мемнан Кучыкенер ял гыч гына индешле кандашын элнам тушман деч аралаш шогалыныт. Нунын кокла гыч витле кокытшо сареш вуйжым пыштен. Калык чонеш нуно тул дене возымо семын аралалт кодыныт.

Йоча-влак шортньо пагытыштым веселан эртарат ыле. Мыняр «ыле!». Тиде але торасе марий ялын ик ойган тусшо веле.

 Куд арня жапыште фашист Германий Совет Элым шке кид йымакыже налаш шонен пыштен. Но тиде шонымашлан шукталташ пурен огыл улмаш. Куд арня олмеш тужем ныл шудо латкандаш кече да йуд шучко сар шуйнен. Тыгодым Совет айдеме але марте палыдыме патырлыкым ончыктен. Коло шым миллион эрык чоным мемнан элна тиде сарыште йомдарен. Тужем шымшудо лу ола, шымлу тужем ял шаланеныт. Ик тичмашат кум луаш калык поянлык вушт пуракыш савырнен.

Шучко, шучко сар! Мыняр пиалан еш илышым пужен пытарен, мыняр йочам тулыкеш коден, мыняр самырык умырым лугыч курлын. Адакат тый титакан улат, война!

   Тений Кугу Сенымашлан 65 ий теммыжым пайремлаш туналына. А вет шукышт сарыш кайыше ачаштым, изаштым, пелашыштым тачат кычалыт. Ала илыше , ала колышо – огытат пале. Шугар умбакышт миен, сортам чуктен вуйым савалтынешт. Мыняр салтак эше шке окопыштыжак кия, але чара пасушто, вудан купышто. Тугеже гын, але кочо сар жап пытен огыл. Пытартыш салтакым чап дене поген пыштымешке чонна лушкенат ынже керт.

   Фашист тушманым кырен шалаташ совет калык ниможымат чаманен огыл: илыш кулеш – пыштен шоналтыде. Кочана, кована-влакын подвигыштым мондаш огеш лий нигунам.

   Нимом она мондо! Ниго ок мондалт!

Маша Сошина

Энерсола школ

6 класс.