Проект ажыл «Өртемчейде өргүн өргээ - өлчейлиг өг»

Кызылдың М.А.Бухтуев аттыг дугаары 1 ортумак школазы

Проект ажыл

«Өртемчейде өргүн өргээ - өлчейлиг өг»

Кылган оореникчизи:

 2 «И» класстын оореникчизи

 Донгак Эренчин

Удуртукчу башкызы:

эге класс башкызы

Чигжит Айсуу Ивановна

Кызыл, 2023

Сорулгазы: тыва өгнуң тургузуун, эдилелдерин, аңаа хамаарышкан ёзу-чаңчылдарын  шинчилээри болгаш клазымда эштеримге таныштырары.

Сорулганы чедип алырда, дараазында ажылдарны чорудар мен:

  1. Өгнүң дугайында бижээн номнар, солун-сеткүүлдерни өөренип көргеш, эштеримге таныштырары.

   2. Тываның 60 маадыр аттыг музейинче клазывыс-биле экскурсиялаары.

  3. Өгнуң македин болгаш өгнуң эдилелдерин боттарывыс холувус-биле пластилин, картон болгаш өске-даа материалдар дузазы-биле кылыры.

 4. Өг дугайында презентацияны кылыр, туннелдерни чорудары.

5. Өг дугайында тывызыктарны чыып тывары.

   Проект ажылымны эгелээр мурнунда, эштеримден тыва өгнуң тургузуун болгаш эдилелдерин кайы хире билиринге анкетаны чоргускан мен.

1. Ада-өгбелеривистиң чогаадып кылганы көжүп-дүжүп чоруур амыдыралга тергиин таарышкан ордузун чуу дээрил?

2. Өгнү чүден кылырыл?

3. Өгнү кандыг амыдыралга эптиг кылдыр чогааадып кылганыл?

 4.Өг кандыг кезектерден тургустунганыл?

5. Өгнун дөр бажынга чуу турарыл?

Ажылдын чугулазы (актуальность): проект ажылымны амгы уеде чугула деп санаар мен, чуге дизе анкетанын туннелдери-биле клазымда эштерим өгнуң тургузуун болгаш эдилелдерин эки билбес болган. Тыва чаагай чаңчылдар болгаш улусчу-ужурлар мөзу-будуштуг келир уениң  хамаатызын хевирлээринге чугула.

1. Киирилде сос

    Өг дээрге тыва кижиниң ыдыктыг өргээзи, ада-өгбелеривистиң чогаадып кылганы көжүп-дүжүп чоруур амыдыралга тергиин таарышкан орду болур.

   Хензиг үе иштинде чыггаш, аът малынга чүдүргеш, кандыг-даа узун болгаш кадыр-берт орукче үнүптеринге белен, чылыг чымчак чаглак - өг-ле болгай.

    Кидис өг экология талазы-биле эң-не арыг оран-сава дээрзин амгы үениң эртемденнери бүзүрелдии-биле бадыткап турар.

II. Өгнүң тургузуу

                        Өгде чүүлдер -

                       Өртемчейниң кезектери:

                       Өрү дүндүк -

                       Өлчейлиг хүн боду ол-дур.

                    Херелдери -

                   Херлип баткан ынаалар-дыр.

                   Ханалары -

                  Харылзашкак найырал-дыр.

Өгну кидис, ыяштан кылыр.  Өгнүң ыяжын колдуунда талдан кезип белеткээр.  Ол быжыг болгаш чиик.

Бо болза өгнүң ханалары.  Ынаалары. Хараачазы.

Хараачаны ыргак хадыңны чонуп тургаш, кылыр, ону дугай хараача деп адаар.

 Өгнүң эң кол кезии эжик. Эжикти дыттан кылыр, ол быжыг бооп турар. Тыва өгнуң эжиин ыяап-ла чөөн чүкче көрүндүр тигер турган.

 Шаанда эжикти кидис-биле шып ап чораан.    

III. Тыва өгнуң эдилелдери.

Өгбелерниң хайырлааны тыва өгнүң эжиин ажып, эргин артап, мөгейбишаан, кирээлиңер.

                         Арга кирген кижи саат дайнаар,

                              Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар.

Хүндүткелдиг аалчыны дөрже чалап олуртур чанчылдыг бис.

Дөр черге ыяп-ла аптара салыр.

 Аптара кыдыгларынче орун салыр.

 Орун бажының дужунга эр улустуң олуду, а дужунда өгнүң кыс ээзи олурар.

 Аяк-сава, аъш-чем суггар херексел- үлгүүр.

Эжик аксы. Ол душка чорумал кижилер олурар. Кыжын хураган бызаа челелээр.

Чыышкын азы чуък. Адаанда адыр ыяшка аргамчы, кижен, дожак, чүген, чулар, эзер азар.

Аъш-чем делгээр чавыс столчугаш – ширээ.

Өгнуң дап дал ортузунда ожук турар.

Өгнуң иштинге 3 кол ширтек чадар: дөр ширтээ, аай ширтээ, дедир ширтек.

IV. Туннел сос.

Салдынган сорулгаларны чедип алырда, дараазында ажылдарны чоруткан мен:

  Бир дугаарында өгнүң дугайында бижээн номнар, солун-сеткүүлдерни өөренип корген мен. Презентацияны кылгаш эштеримге таныштырган мен.

    Ийи дугаарында Тываның 60 маадыр аттыг музейинче  экскурсиялаан бис.

    Уш дугаарында өгнуң македин болгаш өгнуң эдилелдерин боттарывыс холувус-биле пластилин, картон болгаш өске-даа материалдар дузазы-биле кылган бис.

Бо ажылдарны кылып чорутканының туңнелинде - өгнуң тургузуун болгаш ооң эдилелдерин оон-даа эки ханы билип өөренип алган бис.

       Тыва бурунгу өгбелерниң амыдыралының эң чугула кезээ, кыштың соогундан чылыгланып, чайның изиинден чаглактанып чораан оран-савазы,  – алдын ак өргээзи- тыва өг.

   Ооң хевири, тургузуу, иштики даштыкы каасталгазы, турар туружу онзагай уткалыг деп билдивис.

       Тыва өгнуң онзагай уткалыг шынарларын, чурумчуткан ужурларын  утпайн, хумагалап сагып чоруулунар деп кыйгырар-дыр мен! Өртемчейде өргун өргээ - өлчейлиг өг!

Кичээнгейлиг дыңнааныңар дээш четтирдим!