Шинчилел ажыл «Быжыг тура-соруктуг херээжен чангыс чер чуртуувус чораан Маспык-оол Галина Дулушовна»

                                        Муниципалдыг бюджеттиг   ниити өөредилге чери

                     Арыг-Бажы сумузунуң   ниити  билигниң ортумак школазы

                                         Шинчилел ажылы

«Быжыг тура-соруктуг херээжен чангыс

чер чуртуувус чораан

Маспык-оол  Галина Дулушовна»

Автору  8-ки  класстың өөреникчизи

                                                                      Дувендей Чайзат

        Удуртукчузу: директорнун кижизидилге

талазы-биле оралакчызы

Спилина Челээш Хереловна

Арыг-Бажы- 2021 ч

Допчузу:

1. Киирилде кезээ……….………………………

2. Кол кезээ……………………………..…………

3. Төнчү кезээ……………………………………

4. Ажыглаан литературазы………………………

Киирилде кезээ

Ажылдың херектии

          Амгы уеде боттарывыстың өгбелеривистиң эрткен оруунче сагыш салбас,оларның- биле ужуражып чугаалашпас апар чыдарывыс хомуданчыг.Ынчангаш эрткен үениң болгаш амгы үениң кижилеринниң аразында харылзааны тудуп,оларның куш-ажылчы амыдыралынга өөренип,кижизиттинер болза эки.

Ажылдың сорулгазы: хоочун журналистиң амыдыралы ,ажыл-чорудулгазын сонуургап, ооң төөгүзү –биле таныжар

 Кылыр ажылдар:

- күш-ажыл намдары –биле таныжар ;

- чогаадыкчы ажылын  шинчилээр

Чедип алыр туңнелдер:

- Ажыктыг айтырыгны бодунга тургузуп болгаш ону шиитпирлеп шыдаарын чедип алыр, кылган ажылын шын,амыдыралда бар чижектер-биле бадыткап өөренир;

- кандыг-даа херек материалдарны тып болгаш ооң-биле ажылдап өөренир;

- улуг,биче кижилер-биле шын чугаалажып өөренир ;

- сонуургак чоруун сайзырадыр.

Шинчилээн методтар:

-   информаторлар-биле  беседа ;

-  чуруктар болгаш материалдар чыылдазы;

-  тыпкан материалдар-биле ажыл.

 Кол кезээ

        Суур библиотеказындан Галина Маспык-оолдуң «Чайзат» деп  номун бижидип алгаш номчуп турумда, библиотекрь Доспан Алена Андреевна ол номнуң автору дээрге  бистин чангыс чер- чуртуувус болур  башкы ,журналист, сээн кырган-ачаннын торел угбазы дээни мээң сонуургалымны оттурган. Чаңгыс чер чуртуувустун, торелим болур билдингир журналистин амыдырал –чуртталгазы,ажыл –чорудулгазын шинчилеп көөр деп шиитпирледим.

Кандыг ажылдар кылдынганыл?

Материалдар чыылдазы

Суур библиотеказынга чедип ,библиотекарь Алена Андреевна Доспандан

Галина  Дулушовнанын дугайында материалдар  барын  айтырдым. Библиотекарь

меңээ «Центр Азии» деп солуннарны берип , ында материалдар –биле

таныштырды. Ол солуннардан чогаалчы,журналист чангыс чер -чуртуум

дугайында хөйну билип  алдым.

Тыпкан материалдар (теория)

Материалдар чыылдазы

Галина Дулушовна Маспык-оол Россияның журналистер эвилелиниң 2001 чылдан эгелеп кежигүнү,  «Шын»,  «Тываның аныяктары» солуннарның хоочуну ,Тываның Журналистериниң аразында «Агальмолиттен чүг»деп чогаадыкчы конкурстуң ийи дакпыр тиилекчизи.

1957 чылдың октябрь 12-де Улуг-хем кожууннуң  Арыг-Бажы суурунга төрүттүнген. Ачазы –Дулуш Бегзиевич Биче–Шыыр совхозка механизаторлап, авазы- Сондуй Онгар-ооловна школаның интернадынга хеп чуп ажылдап чорааннар. Өг-бүлениң чангыс болгаш үр манаан уруу болган.

     Арыг-Бажының сес чыл школазын дооскаш ,улаштыр Шагаан-Арыгның №2 школазын 1974 чылда дооскан. Ол щколага өөренип тургаш-ла чечен чогаалга кончуг ынак апарган. Ооң ол сонуургалын Арыг-Бажынга Томскиден келген орус дыл башкызы Надежда Семеновна Попченко,улаштыр ВалентигаАлексеевна Кудряшова, Шагаан-Арыгның №2 школазынга башкызы, оттурган.Ол Пушкинниң, Блоктуң, Есенинниң, Маяковскийниң шүлүктерин шээжи –биле аянныг номчуп ,башкыларының өөреникчилер мурнунга көргүзүг кылдыр номчудар өөреникчизи чорааны солун. Ооң салдары –биле күзели болур Ленинградтың университединиң журналистика факультединче кирбейн баргаш,  ол-ла баллдары -биле Кызылдың башкы институдунуң филология факультединче өөренип кирип алган.

            1977 чылда  ол-ла  институдунуң педагогика факультединиң студентизи Маспык-оол Вячеслав Кара-оолович –биле өг-бүле тутканнар.1978 чылда авазы аарааш чок апаарга, ол  бот өөредилгеже шилчип , Арыг-Бажы сес чыл школазынга орус дыл болгаш литература башкылап ажылдай берген. Өөнүң ишти институтту дооскаш ,база ол-ла школага эге класс башкылап ажылдааш ,улаштыр школаның шериг херээниң башкызынче шилчээн.

           1986 чылда Вячеслав Кара-ооловичини Шагаан –Арыг хоорайның милициязынга ажылдаары-биле чалаан. Галина Дулушовна «Улуг-Хем» кожуун солунунга баштай корректорлап, оон журналистеп ажылдап турган .Бодунуң күзели болур журналист мергежилиниң ажылын маңаа билип ап ,хоочун журналистерден  арга-сумени ап турган .Ооң баштайгы редактору хоочун журналист Арапчор Оскур болурун ол сактып бижип турар.

          1992 чылда амыдырал аайы-биле Маспык-оолдарның ог-бүлези Кызыл хоорайже көжуп келген. Кызылга 3 чыл ишти ажыл чок бажыңынга олургаш, 1995чылдан эгелээш «Шын» солунга,оон «Тываның аныяктары» солуннарга журналист бооп  10 чыл ишти ажылдаан.

           Ооң чуртталгазын 2005 чылдын май 9 хүнүнде болган орук озал –ондаа мурнунда болгаш соонда деп аңгылап чоруурун журналист бижип турар..Ийи чыл иштинде ол турбайн, эмчиге чыдып, хөй кезиишкиннерни будунга эрткен. Буттуң сөөктериниң чуурулганы-биле ол кылаштап шыдавас болган. 2007 чылда будун эмчилер бут болбас деп турда-ла ,кестирбейн үнүп келген. Ону чоок кижилери- өөнүң ишти Вячеслав Кара-оолович болгаш ийи оглу, аңаа дузалажып, берге уени ооң-биле щыдажып эрткенин Галина Дулушовна сактып  бижип турар. Уруглары ынчан соңгаар  хоорайларга өөренип турган. Оларны өөредилгезинден чардыктырарын ол кузевээн.

         Ол езулуг салымынга чагыртпайн,  бодун быжыг тудуп, баштай бажынга дамчып кылаштап тургаш,колдуктааштыг кылаштап чоруур кылдыр өөренип алган. Бодундан черле чалданмайн, ажы-төлүнүң уругларын алчып берип, амыдыралдан чыда кагбайн чурттап чоруур ава болган.

         Галина Дулушовна кылаштап эгелээш–ле республика солуннарын номчуп, оларже бижип , бодунуң миниатюра-чечен чугааларын чорудуп ,ынак чогаадыкчы амыдыралын уламчылап эгелээн. Ол солуннарның номчукчулары-биле харылзаазын успейн, чагаалажып турган. Кижилерге таварышкан берге таварылгаларны ол анаа дыңнап , көруп олурбайн, солун арыннарынга чырыдып, хөй ниитиниң кичээнгейин оттуруптар  кылдыр «Солдаттың авазы» деп статьялары дээш 2013 чылда «Агальмолиттен чуг »деп конкурстуң тиилекчизи болган. Ол ында шериг оолдуң авазының оглу дээш кандыг берге орукту эртип, оглун өлүмден камгалап алганын чырыдып турар.

       Чогаалчы, журналист Галина Дулушовна чугле ат алдарлыг чангыс чер чурттугларывысты солуннар арыннарынга чырыдып чоруур эвес, а амыдыралында берге  таварылгаларга таварышкаш ,ону угбайн ,чер кезип чоруур ,чурттаар оран –савазы чок «бомж» деп адаарывыс кижилер-биле безин таныжып, оларның амыдыралын  чоок билип ,ону солуннарга чырыдып чоруур журналист болур. Ол кижилерниң ат-сывын, салым-чолун безин билир, олар –биле харылзажып чоруурун ол бодунуң дугайында «Центр Азии» деп солунда бижээн «Небо еще синее» деп статьязында бижип турар. Ооң «Чайзат» деп адаары номунуң тыптып келгени ооң херечизи деп бодаар мен. «Чайзат» деп чечен чугаада «бомж» деп адаарывыс кижилерниң амыдыралын биске тодаргайы –биле  көргүскени дээрге-ле ону кончуг эки билир кижи бижиирин херечилеп турар.

           Чогаалчы чангыс чер чуртуувус  ынак журналист ажылынче 2014 чылда эглип кээп,  «Тываның аныяктары» солунга ажылдап эгелээн. Ону ынаар солуннуң редактору боор Инна Мамбый-ооловна Дамба-Хуурак чалаан. Галина Дулушовнаны  номчукчулар айтырып ,солунче эглип кээрин дилеп турар болган. Колдуктаажынга-даа чалынмайн, ырак Өвүр  кожуунга чедир безин таксилеп чедип, материалдарны тып ап турган. Ажылынче база дедир таксилеп тургаш безин ажылындан чорбаан. Журналист кижиниң эвээш акшазындан-даа чалданмаан .парлалга бажыңының каъттары –даа  аңаа шаптыктаваан,

ынак ажылы ол хире херек болган. Ынчалза-даа чаа редакторга ол таарышпайн барган.

          Аңаа ол кончуг улуг  согуг болган. Ынчалза-даа ам база ооң чоок кижилери  дузалааннар. Парлаар ,ундурер техника –биле оглу, чурук талазы-биле профессионал фотограф уруу дузалажып,ол бодунуң «Хуулгаазын Тыва» деп солунун үндүрүп, чечен чугааларын , статьяларын , очулгаларын парлап, чонга бараалгадып орар.

          Галина Дулушовна -4 ажы-төлдүң иези. Оларны эртем –билигге чедирип каан ие. Улуг уруу Наташа  Байкалдың күрүнениң университедин  дооскан, юрист эртемниг, Ай-кызы профессионал фотограф, филолог эртемниг.Улуг оглу Владимир –Томскинин  университединиң  хоойлу факультедин дооскан,Сылдызы Байкалдың күрүнениң университедин таможня факультедин дооскан. Чүгле чоокта ол амыдыралының даянгыыжы боор чоок кижизи, өөнүң иштин ышкынган.Амыдырал уламчызы уйнуктары кырган-авазын өөртүп чоруур.Ол ам хөй санныг уйнуктарның кырган-авазы.

Информаторлар-биле ажыл

Чогаалчы, журналист чораан торел угбамнын дугайында оон –даа хөйнү билип алыры –биле ооң төрел дуңмазы боор Роза Максимовна Кыргыс –биле ужуражып ,оон айтырыгларны салып көрдүм.

Р.М.Кыргыс:Галина Дулушовна-биле бичиивистен ойнап оскен бис .Аваларывыс угбашкылар улус. Ол бичиизинден –не  дузааргак, биче-сеткиилдиг кижи чүве , чечен чогаалга ынак, шүлүктерни дораан доктаадып алгаш, биске чугаалап бээр турган. Школага шүлүктер чугаалап турда, шуут кайгаар турган мен. Ачазы дыка солун, ном номчуур ,уруунга Шагаан-Арыгдан чараш чуруктарлыг номнарны садып бээр турганын сактыр –дыр мен.Ынчангаш уруу база номга ынак болганы ол ирги бе. Озал–ондакка таварышкаш–даа дыка быжыг тура-соруктуг кижи болду.Чогаадыкчы  ажылын черле салбас, журналист кижи болгаш улус –биле база дыка чугаалажып билир, «Солдаттың  авазы» деп статьязында ава дээрге бистиң чангыс чер чуртуувус Донгак Зоя Николаевна –дыр . Ол башкы ам Каа-Хем кожуунда чурттап чоруур.Оглу ам ийи уругларлыг болган.

2020 чылдын июль 17нин хунунде угбавыс аар аарыгнын уржуундан бистин аравыстан кезээ монгези-биле бистин аравыстан чарлып чоруткан.

Түңнел кезээ

Ажылымның түңнелинде быжыг тура-соруктуг чаңгыс чер  чуртуувус, торел угбам чораан Галина Дулушовна-биле чоок таныжып, ооң  кызымакай  чогаадыкчы ажылы-биле таныжар аргалыг болдум. Авалар хунунге уткуштур эштеримни бодумнуң чыып алган чүүлүм-биле база таныштырдым.

Ажыглаан литературазы

1.Солун «Центр Азии» №19,20,21 от 14,17 июня,1 июля 2016 ч

2.Ном Г Д.Маспык-оол «Чайзат»

3.Солун «Хуулгаазын Тыва»

Информаторлар:

1.Кыргыс Розалия Максимовна ,1958ч  төрүттүнген,Арыг-Бажы суур