Стихи "Дуулахал дурамни хурэнэл"

Буряад республикын эрдэм ухаанай болон һуралсанай министерство

Буряад республикын юрэнхы һуралсанай уран һайханай шэглэлтэй

Сахирай юрэнхы дунда интернат һуругуули

Дуулахал дурам хүрэнэл...

                                                             Дүүргээ: Самбуев Сергей, 9-дэхи ангиин һурагша

Сахир нютаг

2017-2018 он

Сагаан-Морин нютагтаа!

Сагаан-Морин нютагтаа

Сагаагша хүлэг дээрээ һуугаад,

Яаран, яаран хатарганаб

Яаһан холоб нютагни!

Сагаан таладаа ерэжэ,

Сагаан морёо зогсооноб.

Үргэн һайхан талануудаа,

Үндэр һайхан хада уулануудаа,

Шэртэн байжа харанаб!

Сагаан-Мориндоо ерэхэдэм,

Сагаан эдеэгээр угтанад,

Хүлэг дээрэһээн буужа,

Хүнүүдые ёһолон хүндэлнэб!

Уран-Дүшэ

Хэдэн хадын саагуур

Халуун наранай наагуур

Уран-Дүшэ хадамнай

Үндыжэ харагдана.

Үргэн ехэ талаарнь

Сэхир горхон урдана,

Үндэр үндэр эрьеэрнь

Ягаахан сэсэгүүд харагдана.

Наран шангаар шаража,

Наадан байжа энеэжэ,

Үүлэнэй саанаһаа шагаажа,

Ягаахан сэсэгүүдээ дулаасуулна.

Уран-Дүшын хормойнууд,

Уларил бүхэндэ һубаряад,

Сагаан малгай үмдэнхэй,

Сайгаад зэргэлжэ харагданад.

Хүнэй заяан

Хүнэй заяан хадаа,

Хүрьһэтэ энэ дэлхэй дээрэ

Зол жаргалаа эдлэжэ

Зоной зэргэдэ ябахаяа,

Хүдэр бэеэ бэелжэ

Хүшэр замаа гаталхаяа

Хүн нэгэтэ түрэжэ

Хүлдэ орон тэнжэдэг,

Хүлөө дүрөөдэ хүргэжэ

Хүдөө дайдаа шэнжэдэг

Тэршээ харьяа горхонууд

Тэрэнэй шадал һэргээдэг,

Түрэл талын сэсэгүүд

Һайхан үнгэеэ түхөөдэг,

Нарата сэнхир огторгой

Налархай сэдьхэл түрүүлдэг,

Шуран дэбиһэн хараасгай

Шуумгай бодолынь һэрюулдэг.

Гэрһээнь эхитэй зүргэнүүд

Эрхим нүхэдтэнь хүргэхэ.

Тэрээнһээ саашаа үргэн

Холын харгынууд нээгдэхэ.

Алдар солото хэрэгүүд,

Аян замынь дүтэлүүлхэ,

Эрид зоригойнь үрэнүүд

Энхэ байдал шэмэглэхэ...

Харин мүнөөнэй забдагүй,

Һүрөөтэй дошхон үедэ

Хүн һанаа амар һуунагүй

Номгон бэшэ энэ үедэ.

Магад, огторгой бүрхэжэ,

Аадар адхархань гайхалгүй,

Сахилгаан   шангаар сохижо,

Сээжэ дотор харлана.

Гэбэш, хүн ажаһуухаяа

Газараа эзэлэн түрөө,

Ажабайдалаа хүгжөөхэеэ

Тэмсэнэ бүхы хүсөөрөө,

Залиршагүй мүнхэ байхаяа

Замдаа носоно одондоо

Хүн боложо түрөө хадаа,

Хүрьһэтэ энэ дэлхэй дээрэ

Хүнэй заяа эдлэжэ,

Хүн зэргэ ябахаб!

Инаг

Энэ ехэ дэлхэй дээрэ

Энээхэн согтой инаг

Сэдьхэлым арюудхажа,

Сээжэ зүрхыем хүдэлгэн.

Халуун хара нюдыем

Ганса дурадхана инаг.

Энээхэн һайхан дурамни

Энээхэн хүндэ сагта

Бусажа тогтон байлгаарай.

Захааминай амар мэндэ!

Булган халюун хүбөөтэй

Баар тайга шэмэгтэй

Аарса һандизайн үнэртэй

Аршаан сэржэм булагуудтай,

Алтан мүнгэн баялигтай

Ургы лёнхобо сэсэгтэй

Замбаа хүрэнгын дээжэтэй

Хүбэн сагаан хонидтай

Тарган тобир малнуудтай

Ардаг хурдан моридтой

Заха холын Захааминһаа

Амар мэндэ!

Захааминай арад зон

Аянай холо ябахадамнай

Харан манан хүлеэн байдаг

Хангайхан тоонтомнай Захаамин,

Үндэр ехэ дайдая

Үргэн нэрлэн ябаха

Хонгоодор, шошолог, тэртэ

Хамниган, ашабагад, һойһо

Уг гарбалнуудтай арад зон.

Нэгэдэн эндэ ажаһуудаг.

Захяа

Хүдэр залуу хүбүүдтэ

Хүн сагаан шубуунһаа

Алта мүнгэ абажа,

Аян замынь дүтэлүүлжэ,

Алтан шара наранай

Туяа харуулжа.

Сэдьхэл бодолоо арюудхан

Энээхэн залуу наһаяа

Хэзээш мартангүй байгаарайт.

  Нютаг

Анхан нютагайм тала дайда

Тогтон байжа харанаб

Танил дайда һайн замтай.

Арюухан агаар амисхал дүүрэн.

Амитан зоноо хүхеэжэ,

Ажабайдал  амидарал дээрэнь

Аша туһаяа нэмэшэбэл.

Арбан нангин басагадтаа

Анхан энэ нютагтаа

Даруу зантай, хүн һэшхэлтэй

Дангина гүүлэн аргалха

Эрхим басагад, гэр бүлэгтэй

Энхэ элүүр байгша һайт.

Хүйтэн үбэлэй саг

Үлэн хооһон шоно

Хүлдэн улин ябана

Хүйтэн үбэлэй сагта

Шоно мяха бэдэрнэ

Эжы

Эжы минии эжы

Эгээл хүгшэн нүхэр

Альган дэрээ үргэһэн

Талмай дайда хүгжэһэн.

Минии түрэһэн һэшхэл.

Шинии сэдьхэл бодолсоо.

Захаамимнай

Захаамимнай,Захаамин

Захагүй үргэн тайгатай,

Мүнгэн сэнхир дэнзэтэй

Молор эрдэни Захаамин.

Хэдэн зуугаад жэлнүүд соо

Зүлгэ ногооноор нэмжыгшэ.

Үндэр бабайн үбэрһөө дэлбэрһэн.

Булган хиисхүүр малгайтай.

Буурал хангай Захаамин.

Эжы абамни

Альган дээрээ бөөмэйлһэн,

Арюун сагаан эжыһээмни

Хангай энэ дэлхэй дээрэ

Хайрата юумэн байха аал?

Эрхы дээрээ тэнжээһэн,

Эмгэн буурал эжыһээмни

Энэ сэлгеэн юртэмсэдэ.

Энхэргэн юумэн байха аал?

Үбэр дээрээ үндылгэһэн,

Үбгэн буурал абаһаамни.

Үнды энэ дэлхэй дээрэ

Үнэтэй юумэн байха аал?

Талын эзэн

Талын эзэн ажалша хүн,

Талаан туршадагүй зантай ,

Халуун даа тэрэнэй зүрхэн.

Хаанаш урдалхуу зандаа

Бардам ябанхай үсэрхэн

Дардам үргэн харгы замтай.

Түмэн малаа түлтэйнь үдхэн

Түбхинэһэн  малша хүнэй

Тала мэтэ уужам сэдьхэл

Залан хөөрүү эсэгын шэнжэ

Түбшэн байдал,үнэн һэшхэл

Түрэһэн һайхан эхын гэршэ.

Сэнтэйхэн ажалаараа суутайхан Сахир нютагни

                                Буурал хангай Захааминай,

                                Булгата Уран-Дүшын хормойдо оршоһон,

                                Буумал шулуун хабсагайнуудтай,

                                Харьяа түргэн Зэдэтэй,

                                Сэнхирхэн манан соо уняартан байгша,

                                Үльгэрэй орон гэлсүүлдэг,

                                Сэнтэйхэн ажалаараа суутайхан,

                                Сахир һайхан нютагни!

          Манай нютаг хабшуу газарта, хэдэн хада уулануудаар хүреэлэгдэhэн байдаг. 1727 ондо ород-монгол харуул тогтоогдоһоор, данса саарһануудай түүхээр Сахир нютаг түбхинэжэ бии болоһон түүхэтэй,  энээгээр тоолобол энэ жэл Сахир нютагта 290 жэлэй ойн баяр угтаха болохо.

Бидэ нютаг бүхэнэй үхибүүд интернат hургуулида сугларжа hуранабди, тиихэдээ Сахир нютаг манда сээжэ зүрхэндэмнай дүтэ  боложо, өөрын нютаг шэнги  болонхой.                                  

                                  Сээжым оёорто дүтэ болоhон,

                                  Сахир нютаг нюдэндэм дулаахан.

                                  Хэлтэгэй таабаймнай нангинаар харана

                                  Ерэhэн нютагжаhан зондо таабаймнай

                                  Хүгжэжэ hуухыень баяраа мэдүүлнэ.

                                  Ород буряад илгараагүй,

                                  Ороhон гараhые угтана, үдэшэнэ.

      «Уһа голоо дахажа, зоной абари зан байха» гэжэ дэмы арад зон хэлсэдэггүй, иигээд абаад харахада, ямаршье нютаг өөрын  шарайтай, түхэлтэй, ямаршьеб даа маягаараа ондоо нютагуудһаа онсо илгаатай байдаг.  Сахир нютагай сахижа, нангинаар хэрэглэжэ, хүгжөөжэ байһан ажал хүдэлмэри, үйлэ хэрэг болобол, минии һанахада энэ бэеэ һорижолгын, элүүр энхэдэ туһатай үбэлэй нааданууд: бүмбэгэтэй хоккей, тэшүүршэдэй урилдаан (шорт-трек) болоно. Эдэ һорилгонуудаар манай нютаг, һургуулимнай хододоо түрүү һуури аймагууд соогуур, республика дотороо эзэлдэг.

                                     Шэхэндэм хүгжэмэй дуун соностоно,

                                     Бүмбэгөө нүгөөдэдөө зүбөөр дамжуулыш,

                                     Талмай дээрэмнай жэгтэй һонин

                                     Эрхим, дээдэ зэргын табан,

                                     Ба саха харагша.

                                     Бүлгэм хажуу шэрүүн тэмсэл хэнэ

                                     Бидэ гайхан үнэшхэнэбди

                                     Галзуу зоригтой хүбүүдтэ,

                                     Ёһотой эрхим хүбүүд хоккей

                                     Наададаг лэ..

                                     Аймхай хоккей наададаггүй!!!

             Манай нютагта ёһотойл эрэ хүнүүд байна гэжэ хэлэхэдэ алдуу болохогүй! Юундэб гэхэдэ, манай нютагта олон эрэшүүл, хүбүүд хоккей наадаха ехэл дуратай юм. Сахирай хоккеистнуудай бүлгэм хэндэшье диилдэхэгүй жабхаланта бүхөөг гэлсэдэг. Манай хоккеистнууд бултанда жэшээ харуулна. Тиимэһээ манай һургуулиһаа олон бэрхэ хоккеистнууд бүхы аймаг, республика соогуураа таранхай, мүнөө өөрынгөө нютагтаа, һуража байһан газарайнгаа командада түрүү наадагшад болоод байдаг. Тэдэнэрэй бүхы һанаан энэ хоккей тухайгаа. Энээгээр хүгшэн залуугүй наададаг. Энэ зоригтой зүрхэтэй хүнүүдэй наададаг бэеын тамирай таһаршагүй нэгэ хуби. Ямаршье байгаалиин үзэгдэлнүүдһээ тэдэн сухаринагүй.

        Эдэ хэд бэ? - Баир, Бато, Доржо, Слава Балдановууд, Евгений, Баир, Батор, Энхэ Идамовууд, Владимир Галданов, Витя, Сергей, Валерий Дымбрыловтэн, Валера, Цырен Лыгденовууд, Булат Банзаракцаев, Эрдэм Цыденешеев, Содном Похонов, Баир Бальжитов, Доржиев Булат, Дашеев Аламжа, Жапов Солбон, Доржиев Эдик 1997 онһоо хойшо 16 - дахи аймагай чемпионууд, республикын чемпион 2014 ондо. Командын саха хамгаалагшад: Баир Бальжитов, Эрдэм Цыденешеев, Валерий, Цырен Лыгденовтэн – яһала һайнаар сахаяа хамгаалжа, найдамтай тулга байһанаа гэршэлжэ баталан бидэ хахад бүлгэмбди гэһэншүү болоно. Үргэлжэ добтолгын үзүүр дээгүүр ябаха, саг зуурын аймшагтай һүрдэлгын байдал эсэрэгүүшэдтэ асарагшад түргэн бушуу добтологшод – Витя Дымбрылов, Доржо Балданов, Бато Балданов, Содном Похонов. Содномой команда соо наадахада, тэрэнтэй тэнсэхэ хүн үгыл.

      Хамгаалагшад – эдэ Сергей Дымбрылов, Эрдэм Цыденешеев, Баир Балданов, Булат Банзаракцаев. Добтололго хамгаалалгын наадагшад: Евгений Идамов, Владимир Галданов, Валерий Дымбрылов ба Слава Балданов. Команда ударидан ябагша Баир Балданов. Баир Балдановай, Евгений Идамовай  хүтэлбэри доро ябаһан олон хүмүүжэлэгшэд аймагуудай, республикын суглуулагдаһан бүлгэмүүдэй эгээл эдэбхитэй түрүү хоккеистнууд болодог. 2014 ондо Сочидо болоһон үбэлэй олимпиин нааданда манай һургуулиин хоккей наадаар эгээл эдэбхитэй нэгэнэй  Солбон Жаповта путёвка үгтэгдэжэ, Солбон дэлхэйн эгээл элитэ хоккеистнуудай халуун мүльһэн дээрэ болоһон наадануудые хаража ерэһэн байна. 2013 ондо Дашеев Аламжа, Похонов Содном хоёр Красноярск хото ошожо, хэдэн саг соо Россиин хоккеистнуудай  бэрхэ хүтэлбэрилэгшэдэй доро олон һонин арга шадалнуудые, заалгабаринуудые абажа, улам саашаа  дүй дүршэлөө үргэдхэжэ, түрэл һургуулидаа ерэжэ  нютагайнгаа хүбүүдтэ һонин дүй дүршэлнүүдээрээ хубаалдаа һэн.

         Манай эгээ эдэбхитэй хоккеистнуудай нэгэн Баир Балданов, Евгений Идамов хэдэн үхибүүдые шорт - трек гэһэн һонин тэшүүрээр һургажа, аймагууд соо, республика дотор түрүү һууринуудые абажа, Сахир нютагаа суурхуулдаг юм. 2017 ондо республикын хэмжээнэй шорт-трек мүрысөөндэ Сахир нютагай бүлгэм  түрүүшын һуури эзэлээ. Эндэ хэд шалгарааб гэхэдэ: Идамова Аянга, Идамова Адиса, Цыдемпилова Александра, Абидуева Жаргалма. Евгений Идамов интернат һургуулиин физкультурын багша эдэбхитэй ажаллаһанайнгаа тула - 2014 ондо «Отличник спорта» гэһэн медаль Буряад Республикын спортын зүгһөө зүүлгүүлһэн юм, Баир Балдановта 2015 ондо Россин Федерациин спортын зүгһөө, бүхы зүрхэ сэдьхэлээрээ, өөрынгөө һанаагаараа ябажа  хэдэн олон үетэниие  спортдо һорюулһанай, хүмүүжүүлһэнэй тула хүндэтэй үргэмжэлэл барюулагдаһан байна. Баир Балдановай, Евгений Идамовай хүтэлбэри доро манай Захааминай аймагай нютаг нугануудай олон үеын һурагшад хүмүүжүүлэгдэн гараһан байнад, тиихэдээ мүнөө сагта тэдэ өөһэдынгөө нютаг соогоо үбэлэй наадануудые: хоккей, шорт-трек хүмүүжүүлжэ, нютагайнгаа бэрхэ бэеэ һорилгын хүнүүд болонхой.

         Кореец яһатан Виктор Ан Россин шорт-трегэй бүлгэмдэ орожо, дүрбэн медаль абажа, манай Росси гүрэниие түрүү һуурида гаргуулһан байна. Минии һанахада, хэзээб даа, манай Сахирай үхибүүд суута Виктор Анһаашье дутуугүй, олимпиин дэргэ дээрэ гаража, Буряад нютагаа дэлхэй дээрэ суурхуулхал байха.