" Саҡмағош шағиры М. Сакаевтың поэтик донъяһы"-тикшеренеү эше

Р9с9й Федерация8ыны4 ф9н 89м м91ариф министерство8ы

Муниципаль бюджет белем бире7 учреждение8ы-Са3ма1ош ауылы гимназия8ы

Са3ма1ош ша1ире Ми4не1али Сакаевты4

поэтик донъя8ы.

Баш3ар2ы: Ш9мсетдинова !9ли9,

                                                    11 в класы у3ыусы8ы

                                                                 Ет9ксе: Ш9мсетдинова Г5лшат,

                                                         баш3орт теле 89м 929би9те

                                                                        у3ытыусы8ы

Тикшере7 эшене4 тезистары.

Тема: Са3ма1ош ша1ире М.Сакаевты4 поэтик донъя8ы.

Авторы: 11-се в класы у3ыусы8ы

 Ш9мсетдинова !9ли9.

Ет9ксе8е: Ш9мсетдинова Г.Й., баш3орт теле

89м 929би9те у3ытыусы8ы.

 Баш3орт 929би9те данлыклы я2ыусылар1а бай. Л9кин к7п ва3ыт бе2 сит райондан сы33ан ша1ир-я2ыусылар тура8ында бел9бе2, 9 эрг9л9 й9ш9п ят3ан ижадсылар ситт9 3ала.

Эште4 актуальлеге-72 районыбы22ы4 ша1ир2арыны4 ижадын  5йр9не7.

Ма3сатыбы2- Са3ма1ош ауылында й9ш97се ша1ир М.Сакаевты4 ижадына бай3ау я8ау.

Ошо1а б9йле бер нис9 бурысты асы3лап ките7 м58им:

-ша1ир2ы4 ижады мен9н танышыу;

-ша1ир мен9н осрашып 85йл9ше7;

-тикшере7 эшене4 тема8ын асы3лау.

Тикшере7 эшене4 объекты-ша1ир2ы4 ижады. Предметы-ша1ир2ы4 ши1ыр2ары. Тикшере7 эшенд9  к729те7, са1ыштырыу, анализлау, д5й5мл9штере7 методтары 3улланылды.

 Был эш баш3арылып, т7б9нд9ге 8525мт9л9р я8алды:

-д5й5м ал1анда, М.Сакаевты4 ижады к7п 3ырлы, ки4 а894ле.

-уны4 ижадын шартлы р97ешт9 бер нис9 тема1а берл9штерерг9 м5мкин:

тыу1ан я3 кешел9ре, м5х9бб9т, т9би19т темаларына 3ара1ан 89м  сатирик ши1ыр2ар.

Автор 72ен тормошон ши1ыр2арынан баш3а к72 алдына ла килтерм9й, поэзия уны4 й9ш97 кредо8ына 9йл9нг9н.

Донъя1а ма4лай к72е мен9н ген9 т7гел, к74ел к72е мен9н 3арар1а, ер шарыны4 й5р9к тибешен9 8и2гер 3ола3 8алыр1а тырыша ша1ир. М. Сакаевты4 ши1ыр2арында ил 89м заман тура8ында1ы фекер29р  кеше 89м халы3 я2мышы, заманалар, кешелек тура8ында уйланыу2ар1а 3ушылып кит9.

Й5км9тке8е

Инеш………………………………………………………………3

Т5п 5л5щ………………………………………………………..4

Йом1а3лау……………………………………………………….8

        3улланыл1ан 929би9т…………………………………………..9

        3ушымта………………………………………………………..10

Инеш

Баш3орт 929би9те данлыклы я2ыусылар1а бай. Л9кин к7п ва3ыт бе2 сит райондан сы33ан ша1ир-я2ыусылар тура8ында бел9бе2, 9 эрг9л9 й9ш9п ят3ан ижадсылар ситт9 3ала.

Эште4 актуальлеге-72 районыбы22ы4 ша1ир2арыны4 ижадын  5йр9не7.

Ма3сатыбы2- Са3ма1ош ауылында й9ш97се ша1ир М.Сакаевты4 ижадына бай3ау я8ау.

Ошо1а б9йле бер нис9 бурысты асы3лап ките7 м58им:

-ша1ир2ы4 ижады мен9н танышыу;

-ша1ир мен9н осрашып 85йл9ше7;

-тикшере7 эшене4 тема8ын асы3лау.

Тикшере7 эшене4 объекты-ша1ир2ы4 ижады.

Предметы-ша1ир2ы4 ши1ыр2ары.

Тикшере7 эшенд9  к729те7, са1ыштырыу, анализлау, д5й5мл9штере7 методтары 3улланылды.

Т5п 5л5ш

Ми4не19ли Сакаев Са3ма1ош районы Аблай ауылында 1948 йылда донъя1а кил9. Балалы3 йылдары  8у1ыштан  8у41ы  аслы3 йылдарына тура кил9. «Ин9й 3а2аны»ши1ырында ул был ва3ыттар тура8ында ошолай я2а:

Ишле бала, нисек еткерг9ндер,

Б9лки, т5б5н 3ырып 8ал1андыр.

Бе2 туй1астан ашармын тип, 72е

То2он 1ына 3арап 3ала1андыр.

Бала са1ын, ауыр йылдар1а тура кил89 л9,  лирик герой 8а1ынып и6к9 ала. Ша1ир ижадында бала са3 конкрет бер малай образында 87р9тл9н9.

(й, йылдар, бер ми2гелг9

К7с89ге2 ине кире.

Малай са3 8у3ма3тарыма

Илт89ге2 ине мине.

Тотторманы, 9й шу3 малай,  

мин9н китк9нд9н-кит9.

Аралар йыра3лашалар, 17мер29р шулай 7т9.

                                                    «Малай са3 8у3ма3тары»

 Ша1ир 1966 –нсы йылда м9кт9пте тамамлап, Баш3ортостан ауыл хужалы1ы институтына у3ыр1а ин9. М9кт9п йылдары ла автор  к74еленд9 я3ты э229р3алдыра. У3ытыусы8ына бул1ан р9хм9т 87229рен ул ошолай белдер9:

Э2е4 3алды ер29, эше4 3алды,

Васиятт9ре4 ер29 й9ш9р29р.

Й9ш быуын1а бирг9н изгелеге4

Йылдар аша 8и49 д9ш9л9р

                                                           «*ин бе22е4 арала»

1971-се йылда  институтты б5т5р5п,  й9ш егет район1а эшк9 3айта.Районды4 т5рл5 хужалы3тарында 89м ойошмаларында эшл9й:  «Правда» колхозында, «Ч9рм9с9н» кошсоло3 фабрика8ында, 85-cе 8анлы профессиональ  лицей2а.  

3ай2а бул8а ла,  М. Сакаев ши1ри9т мен9н айырылмай.  Тыу1ан я3 кешел9ре, т9би19те автор ижадында 2ур урын алып тора. К7п ши1ыр2ары уны4 72ене4 я3таштарына ба1ышлан1ан: врач-нарколог Р5ст9м С5нд5ков3а, ГАИ егетт9рен9, Алмаз, Зил9 Йосоповтар1а,  Тимур !9йнанов3а,  Г7з9л 89м Альфред Смаковтар1а, ауылдаштары Финат 89м Рида1а  8.б.

Тормош ипт9шен9 ба1ышлан1ан ши1ыр2ары айырым йылы хист9р мен9н я2ыл1ан. Роза апай1а м5р9ж919т итеп ул былай ти:

!7мере4 буйы й9й29р булыр инем,

3омасаулай а2ыра3 к52 ген9.

Шикл9н9мен изгелект9ре4де

3айтара алмам тимен, ти2 ген9.                

                                                                    «(л д9 8ин бар 9ле донъяла»

2011-се йылда ха3лы ял1а сы33ас, ул ны3лап ижад мен9н ш515лл9н9 башлай. Ижадында я4ы темалар барлы33а кил9.

XXI быуат башында ша1ир2ы4 й5р9ге илд9 бул1ан  трагик ва3и1алар 5с5н телг9л9н9.

«3ояшлы к5н кин9т ю33а сы3ты,

3ара41ылы3 ба6ты к7к й525н.

Иблис-м9л17н Беслан 3ала8ына

8у22ы 3ара о2он м5г525н.

К7р2е донъя 8ир9к осорай тор1ан

Я8иллекте4 урап 3айтыуын,

Бантик та33ан, а3 к7лд9кле 3ы22ы4

Ер29 х9р9к9т8е2 ятыуын.»          

                                                                         «В9хшилек»

Й9ш егетт9р2е4 8у1ыш яланында 89л9к булыу2ары ша1ир2ы4 й5р9ген телг9л9й.

(ф19н, Чечнялар2ан х9б9р кил89,

К7пме 9с9 т5нл9 уттар алды,

К7пме 5м5т унда 525л5п 3алды,

К7пме й5р9к унда ту3талды.

                                                                  «Я22ар булып 3айтыр2ар»

М.Сакаевты4 бер ш9лкем ши1ыр2ары м5х9бб9тк9 ба1ышлана. Был ши1ыр2ары уны4 лиризм1а бик бай.

- «Йыр2ар я22ым, к5й сы1ар2ым,

Бар(ы)8ын ба1ышлап 8и49..

Ты4ла8а4-ты4лама8а4 да,

Х92ер бары бер ми49.                    

                                                                 «Х92ер бары бер ми49.»

- «Бер к5н к7рм9й тор8ам, 8а1ынамын,

*ин улар2ы4 барын бел894се.

Й9нек9йем, тип, т5шт9рем9

А33ош булып килеп кер894се.

                                                                                 «А33ош3айым»

Автор2ы4 м5х9бб9т лирика8ы юмор мен9н берг9 7релеп бара. Ши1ыр2ары ябайлы1ы, а4лайышлы булыуы мен9н 72ен9 й9леп ит9.

М. Сакаевты4 ши1ыр2арыны4 бер 5л5ш5н сатирик 969р29р т9шкил ит9.Автор ил к7л9менд9 бул1ан етеш8е2лект9р2е  л9, к5н-к7решт9 осра1ан ти6к9ре х9лд9р2е л9 т9н3итл9й. 90-сы йылдар2а был 5лк9л9 ул айырыуса актив эшл9й.

Был йылдар2а «бартер» 872е к5н-к7решк9 кереп кит9. Был турала М.Сакаев 9се к5л5п былай ти:  

«И3тисатты4 8ал3ын елк9й29ре

«(птикк9 »л9 килеп еттел9р.

Зарплата1а таблеткалар биреп,

Дарыу2ар2ы эшк9 ектел9р..»

                                                                                     «Бабай1а бартер»

Ша1ир2ы4 алкоголизм1а 3аршы языл1ан ши1ыр2ары и1тибар1а лае3.Был поэзия 72ене4  ябайлы1ы,  тормошсанлы1ы, актуальлеге мен9н у3ыусыны 72ен9 й9леп ит9. Уны4 «Тимер гараж мо4дары», «%л5ш», «Шайтандар байрамында», «Элек 89м х92ер», «Юлда1ы 3ар8ылыу2ар» ке7ек ши1ыр2арында замана проблемалары са1ыла.

Заманалар 72г9рг9н 8айын, сатирик ши1ыр2ар2ы4 тематика8ы ла 72г9р9 бара. Б5г5нг5 к5нд9 тормошобо21а ны3лап инг9н реклама тура8ында ул былай ти:

«Блендамед» мен9н тешт9ре4де ыш3ы8а4,

Ап-а3 булыр улар, нурланыр.

*ин китк9с т9 ожмах я3тарына,

Та1ы 9лл9 кемд9р 3улланыр.

*9р урында т5рл5 исемд9ге кибетт9р2е4 арты3 к7п булыуын  да автор бик о3шатып б5тм9й:

Дефициттар х92ер ю33а сы3ты,

Табалар бит у41ан егетт9р.

*9р бер идараны4 эст9ренд9

Асып еб9р2ел9р кибетт9р.

«Аида», «Л9йл9», «%мм5г5л85м»д9ре

Килеп сы3ты 9лл9 3ай ара.

Кил9с9кт9, имеш, асыла ик9н

«Х5бб5ниса» мен9н «М9йс9р9».

Сатирик ши1ыр2арына теманы ул к5нд9лек тормоштан  ала. Бе2 инде 5йр9неп б5тк9н етеш8е2лект9р2е к74еле мен9н к7р9 белеп,  ул 9се к5л9.

Йом1а3лау

Д5й5м ал1анда, М.Сакаевты4 ижады к7п 3ырлы, ки4 а894ле.

Уны4 ижадын шартлы р97ешт9 бер нис9 тема1а берл9штерерг9 м5мкин:

Тыу1ан я3 кешел9ре тура8ында, м5х9бб9т, т9би19т темаларына 3ара1ан 89м  сатирик ши1ыр2ар.

Автор 72ене4  тормошон ши1ыр2арынан баш3а к72 алдына ла килтерм9й, поэзия уны4 й9ш97 кредо8ына 9йл9нг9н:

«…Ши1ыр2ар1а ишек 3а3май,

Ду6тарса килеп ин9м.

Мин хыялый ва3ыттар2а

*5йл9ш9м 8е22е4 мен9н.»

Донъя1а ма4лай к72е к72е мен9н ген9 т7гел, к74ел к72е мен9н 3арар1а, ер шарыны4 й5р9к тибешен9 8и2гер 3ола3 8алыр1а тырыша ша1ир. М. Сакаев ты4 ши1ыр2арында ил 89м заман тура8ында1ы фекер29р  кеше 89м халы3 я2мышы, заманалар, кешелек тура8ында уйланыу2ар1а 3ушылып кит9. Улар уны4 щи1ыр2арында кешене4 72е, тормошо, донъя именлеге, б5г5нг5 к5н,кил9с9к 5с5н борсолоу2ар булып са1ыла.

М. Сакаевты4 лирика8ы - заманса ижад. Уны4 ярып 9йтер 872е бар, й5р9генд9 3айна1анын асып 8алыр 89л9те бар. Шулар уны4 б5г5нг5 ши1ри9тен уйсан, 7ткер ит9. Ша1ир 72ене4 поэзия8ында 7ткер  929би стиль, сатирик алымдар  мен9н ил, халы3 я2мышын, замана м9съ9л9л9рен 729кл9штер9.

М. Сакаевты4 ижадында 72ен9 ген9 хас образдар2ы, , тел-стиль сараларын, 72 щи1ри тауышын самалап була.  

3улланыл1ан 929би9т:

 Сакаев М. Д9вер егете.: Д7рт5йл5, 2005.

Х5с9йенов !.Б., Байымов Р.Н. Х92ерге баш3орт 929би9те: Урта м9кт9пте4 XI синыфы 5с5н д9реслек.

Ша1ир2ы4 ш9хси архивы.