Проект "Аба эжын алтан һургаалнууд

Слайд 1

Слайд 2

Оролто Урданаймнай заншалнууд мүнөө сагта арад зоноймной ажабайдалда , хоорондохи харилсаануудта, абари занда тон ехэ нүлөө үзүүлжэ, ажаһуудалаймнай үндэһэн боложо үгэнэ гэхэдэ алдуу болохогүй. Эжы абынгаа хүсөөр бидэ, мүнөө үеын улаан бургааһад, залуушуул һургаалнуудыень ажабайдалдаа хэрэглэжэ, саашань дамжуулха уялгатайбди. Хүнэй ажабайдалда тон хэрэгтэй, зүб, һайн зүйлнүүдынь хожом хойно сахигдажа, үеһөө үедэ дамжуулагдан байна. Теэд м үнөө үеын зарим эдир залуу үхибүүд арадайнгаа ёһо заншалые мэдэнэгүй, анхаралаа табинагүй гэхэдэ боло н о.

Слайд 3

Т үрэҺэн нютагтаа , т ү рэл хэлэндээ дуратай ябаха гэжэ х ү м үү жуулэлгэ , нютагайнгаа байгаали , эхэ буряад хэлэеэ , ё һо заншалаа , арадай аман зохёол суг хамта шудалалга . Проектын зорилго :

Слайд 4

1. Турэл нютагайнгаа т үүхэ , ё Һо заншал , арадай аман зохёол шэнжэлэлгэ . 2.Нютагайнгаа үбгэд хүгшэдтэй уулзалга бэлдэлгэ . 3.Хэлэ хүгж ɵɵ лгын ажал ябуул г а. Проектын тодорхой зорилгонууд :

Слайд 5

Гэгээтэйн д унда һургуулиин багшанар , һурагшад , Гэгээтэйн соёлой байшанай ажалшад , “Түрэл гуламта” гэһэн фольклорно ансамблиин хабаадагшад , Гэгээтэй нютаг ай ажа h уугшад . Проектын хабаадагшад :

Слайд 6

Гэгээтэй нютагайнгаа на Һажаал хүнүүдтэй , « Түрэл гуламта » ансамблиин хабаадагшадтай уулзалга . Һургуулингаа, нютагайнгаа библиотекэдэ номуудые уншалга . Һургуулиин музейдэ шудалалгын ажал ябуулга . Фотозурагуудые бэлдэлгын ажал ябуулга . Санджэ-Сурэнэй (Г.Ж.Раднаева) “Хатан эжы Зэдэмни” ном шэнжэлэлгэ. Проект бэелүүлхэ хэмжээ ябуулганууд :

Слайд 7

Проектын сагай хугасаа - Нэгэ Һара . Бэлэдхэлгын үе - 5 үдэр Шухала ажалай үе - 20 үдэр Түгэсхэлэй үе - 5 үдэр

Слайд 8

№ Хэмжээ ябуулганууд Классууд Болзор Харюусалгата 1 Бэлэдхэлгын үе Эмхидхэгшэдэй бүлгэм 02.10 -04.10 Пагбаева Н. 2 Эхин классуудай дунда зурагуудай мүрысөөн 5- 11 классу у д 05.10 Балданова С. 3 Нютагайнгаа номой сан соо ф ольклорно бүлгэмэй гэ шүүдтэй уулзалга 5-11 классууд 07.10 Цырендашиева А. 4 Классна час “Аба эжын һургаал – алтан” 5-11 классууд 05.1- 14.10 Пагбаева Н. , классай үтэлбэрилэгшэд 5 Эхин классуудай дунда “Эрхим лепбук” мүрысөөн 5-11 классууд 15.10-25.10 Лубсандашиева С., Норбоева Н. 6 М үрысөөн “Ёһо заншалаа сахия” 5-11 классууд 05.10-10.10 Пагбаев Б., Цырендашиев Б. Хэмжээ ябуулганууд

Слайд 9

Анкетировани 1.Ямар ё һо заншалнуудые мэдэхэбта? 2. Гал гуламтаяа яажа сахижа ябаха хэрэгтэйб гэжэ мэдэнэ гүш? 3. Эжы аба, эмгэй үбгөөнэртэйгөө ёһо заншал тухай хөөрэлдэдэг гүт? 4. Буряад оньһон үгэнүүдые мэдэдэг гүш? 5. Ёһо заншал тухай номуудые мэдэхэ гүт ? Тобшолол: Манай һурагшад булта шахуу эжы абаяа хүндэлжэ ябадаг байна. Гал гуламтаяа сахижа ябах ые , байгаалидаа гамтайгаар хандахые һайн мэдэнэ. Оньһон үгэнүүдые үсөөнөөр мэдэнэ, ёһо заншал тухай номуудта ехэнхинь хандасаа табинагүй. Тиигээшье һаа эжы абаһаа һургаалнуудые абахаяа оролдоно .

Слайд 10

1. Минии үетэн, багашуул арадайнгаа ёһо заншалые сахидаг болохо. 2. Түрэл хэлэеэ гамнаха, сахиха мэдэрэл хүгжөөхэ. 3. Аман зохёолдо анхаралаа хандуулха. 4. « Эжы абын һургаал” гэһэн буклет бүтээхэ Хүлеэгдэхэ д үнгүүд :

Слайд 11

Гэгээтэй нютагай нэрэ солын ушар хадаа гэгээржэ, туяаржа, байһан газар гэһэн удхатай. Тиигээдшье урда сагһаа нааша Хонгор уулын хормой дээрэ ходол гэрэлтэжэ, толотожо байһан гэхэ. Ямар ушарһааб гэхэдэ, нэгэдэхеэр, сартуул угай дасан эгээл ехэ гол дасан байгаа, хоердохеор, Гэгээтэй нютагай сартуул угсаатанай дээдын зургаанай хуулиин хошуунай байрын байшанууд байгаа, гурбадахяар, хасагуудай атаманай штаб байһан. Тиимэһээ хаа хаанаһаа зон суглардаг, гулваа түшэмэлнүүд, гадаадын гүрэнэй элшэн сайдууд, ламанар ерэжэ, хүлгөөтэй байгаа гэдэг. Эдэ ушарһаа Гэгээтэй нютагай түүхэ намтар, домог дурасхаалнууд ехэ байха. Гэгээтэй нютагай т үүхэ h ээ

Слайд 12

Пагбаева Мария Батуевна, 1928 оной Минии хүгшэн эжы Мария Батуевна , алтан дэлхэй дээрэ мэндэ ябахадаа бидэндээ, ашанартаа арадайнгаа һургаалнуудые, аман зохеол хөөрэжэ үгэдэг һэн. Минии сэдьхэлдэ тэрэ үгэнүүдынь мүнхэрөө гэхэ байнаб .

Слайд 13

Проектын шатанууд Айлшаниие угтаха, үдэшэхэдөө сээрлэхэ ёһо гуримууд 1.Үглөө бүри сайнай дээжэ үргэжэ байха . 2. Дүйсэн үдэрнүүдтэ зулаа бадарааха. 3. Айлшанай байхада элдэб олон юумэ асууха, шанга шэрүүнээр дуугаралсажа болохогүй 4. Айлшанай ерэхэ, ошоходо, хог шоройтой, угаадаһатай амһарта абажа гарахаяа сээрлэхэ 5. Газаа ябажа байһан хүнэй урдуур уһа, шорой хаяхагүй . 6. Айлшанай ороходо сайгаар хүндэлхэ 7. Сай , сагаан эдеэ айлшадта табихадаа хоер гараараа барюулдаг .

Слайд 14

Санджэ – Сурэн (Галина Раднаева) “Хатан эжы Зэдэмни”

Слайд 15

Үхибүүдые хүмүүжүүлхэ, хэшээхэ, сээрлэхэ ёһо гурим Амтата шэхэр, саахар эдеэгээр хангаад, юумэн бүхэниие дуран соонь үгөөд байбал, хэнэггүй һанаатай болодог. Тиимэһээ хэмжээгээр һургаха шухала. Гашууниие амталуулжа һургабал, архинша боложо магад, гажуу үгэдэ дадхаажа һургабал, хэрүүлшэ, ууртай боложо магад Үни унтуулжа һургабал, залхуу дүндеэ боложо магад, уур сухалда дадабал, убайгүй, гайхахые мэдэхэгүй боложо магад. Багаһаань шадал соонь ажалда һургахые бодо. Хоб зөөжэ, худалаар хэлэхэ, худал хуурмагаар мэхэлхые сээрлэхэ шухала. Хэм хэмжээгүй бардамаар ябажа, ном эрдэмдэ һуралга гээшэ хүшэр. Хэшээлтэй, зоригтойгоор хүшэр бэрхые үзэжэ һурабал, эрдэмэй шанарые эдлэжэ шадана .

Слайд 16

“Түрэл гуламта” ф ольклорно бүлгэм

Слайд 17

Хүгшэд ба аха заха хүнүүдээр уулзаа һаа, малгайгаа абажа, дохин мэндэшэлхэ Харгы дээрэ хэбтэһэн малые бодхоонгүй, тойрожо гараха. Хүгшэн ба аха хүнэй харгыгаар ябахада, урдуурань хүндэлэн гарахагүй. Холын айлшанай морёор ерэхэдэнь угтажа, морииень абажа, гэртээ оруулха. Таяг тулаад ябадаг һаа, таягаа орхеод, гэртэ орохо. Һүни, орой, боро хараанаар түлеэ хахалжа болохогүй, хэрүүл гаргахагүй. Һүни орой угаадаһа, шорой хаяжа болохогүй. Һүни орой хүнэй нэрээр нэрлэжэ, дуудажа болохогүй. Хооһон хүнэг, амһартатай ябаһан хүнэй урдуур түрүүлжэ гараха. Һүхэ, хайша, хутага гэхэ мэтын хүнэй баридаг зэбсэг алхажа болохогүй. Ама хэлэ мэдэхэгүй адуу малые сохижо болохогүй, Лусад сабдаг хорлохо. Элүүр хүн хэбтээд эдеэлжэ болохогүй, үбшэн зоболон зүгнэхэ гэдэг. Бурхан тахижа байгаа һаа, бурхан тээшээ хүлөө жиигээд хэбтэхэгүй – нүгэл. Юрэнхы байдалтай холбоотой ёһо гуримууд

Слайд 18

Хүндэтэ багша Буда-Ханда Цырендоржиевагай бэшэһэн “Хүн болохо багаһаа ... “гэһэн номһоо Галдаа эдеэнэй дээжэ үргэхэ нангин заншал “ Үглөөнэй сайһаа амсаагүй һаа, хүнэй олзо ябашаха” гэлсэдэг. Мүн хээрэ, талада малаа адуулжа, ямаршье хүдэлмэри хэжэ ябаха гү, али аянда зорижо ябахадаа, заатагүй эдеэ хоолой дээжые орон дэлхэйдээ, түлиһэн галдаа үргэдэг заншалтай юм. Энэнь хадаа мухар һүзэг бэшэ, харин түрэһэн нютагаа, түлиһэн галаа хүндэлһэн, тэрээндэ һүгэдэн, тэрээнтэй нягта холбоотой байһые гэршэлһэн удхатай. Иигэжэ гал гуламтаяа наринаар сахижа ябаа һаа, айхабтар гүнзэгы удхатай һургаал гэжэ һанагдана. Гал гуламтаяа эхэ эсэгэ шэнгеэр сахиха, тахиха хэрэгтэй гэжэ һургадагынь ехэл зүб. Урданайнгаа ёһо заншал мэдэхэгүй дээрэһээ зарим зон үбшэлдэг, нютагһаа холо ябахадаа, түрэл газартаяа амин холбоогоо таһална. Тиигэжэ агаар, уһан, галаа тахинагүй, түрэл тоонтоёо удаан саг соо ошонгүй, угаа хүндэлнэгүй. Хүн гээшэ хүйһөөрөө түрэл нютагтаяа холбоотой. Түрэһэн нютагайнь агаар, газар, уһан дэлхэйн ехэ элшэһээ хүртөөн жэгнэжэ, хүсэ шадал оруулдаг, мүн элүүр энхые, хэшэг буян айладхадаг гээд, олон лэ эрдэмтэд бэшэдэг ааб даа.

Слайд 19

Дэлхэйн түб – гал гуламта Эртэ урда сагһаа хойшо буряад зон гал гуламтаяа юунһээшье ехээр тоолодог юм. Ямаршье арад зон галаа хүндэлдэг заншалтай. Урдын сагта манай эжы абанар галаа унтараахагүй гэжэ галаа согтойнь манажа байһан юм. Тэрэ үедэ зуруул, шиирэ байха бэшэ, үглөөгүүр эртэ тэрэ согоороо гал һэргээн дэгжээдэг байгаа. Галгүй хүн ажаһуужа шадахагүй ха юм даа. Гал сахиха ёһо гуримууд Галда муухай юумэ оруулхагүй, муу түлеэ түлихэгүй, уһа адхахагүй гэхэ мэтэ болоно. Галда хурса үзүүртэй түлеэ үзүүрэйрнь түлихэгүй - галай заяаша айха. Үшөө юунһээ гал айдаг бэ гэхэдэ, хурса эритэй хутагаһаа, хутага гал тээшэ харуулаад табижа болохогүй. Галайнгаа амһарые , х аалтаяа хүлөөрөө үдьхэлэн хаажа болохогүй.

Слайд 20

Эжы аба тухай арадай сэсэн үгэнүүд : Абын һургаал – алтан,Эжын һургаал эрдэни. Алтан дэлхэй дээрэ Аба эжыһээ үлүү хүн үгы. Хада хабсагайн шулуун хатуу. Аба эжын һургаал хатуу. Эмниг морин адуугаа һанадаг, Эжы абан хүбүүн газар дайдаяа һанадаг, Эжын үгэ – эм, абын үгэ – дом. Хүрьһэтэ тоонто газарһаа дулаан нютаг үгы юм. Абын сэсэн захяаһаа сэнтэй юумэн үгы юм. Эхэ эсэгэ хоер – наран һара хоер. Эсэгын нэрэ – хүбүүнэй нэрэ, Эхын нэрэ – басаганай нэрэ. Сагаан сэдьхэлэй хүлгөөн, Сагаан һанаанай үргөөн, Аба эжын энхэрээн Хайрата абым талаһаа эхитэйл. Хүбүүгээ һургажа, эсэгэ болохо, Басагаа һургажа эхэ болохо.

Слайд 22

Проектын автор нууд

Слайд 23

Хэрэглэгдэһэн литература Санджэ-Сүрэн “Хатан эжы Зэдэмни”, 2007, Улаан-Үдэ, Новапринт Цырендоржиева Б-Х. Ж. «Х үн болохо багаһаа”, Улаан-Үдэ “Бэлиг” 2014 Д.Г.Дамдинов “Уншаха, ярилдаха, бэшэхэ ном “, Улаан-Үдэ, 2016 Балданова Б.Д. “Абын табан эрдэм”, Улаан-Үдэ, 2018 Ин форматорнууд : Пагбаева З.З., нютагай санай библиотекарь Чагдурова Н.С., багшын ажалай ветеран Цыбикова Т.Б-О., буряад хэлэ ба литературын багша