Исследовательская работа

Иштин ады  «Бистин тазылыс»

Шиндеер амаду: Тöрöгöн – тугандардан билерин угуп, саалдардын анылузын ла Кензиндердин  уук – уйазынынтазылданып  ööскон агыжын  кöрöри.

Амадуулар: 1) саал сööктÿ jаандарла куучын – эрмек öткÿрер

                       2) Jуруктар чогуп, Кензиндердин озумин шиндеери

                       3) Тазылданып öскöн агажын тургузар.

Шиндеер эп – аргалар: куучын – эрмек, сурактар сураары.

Ишти тузаланары (керектузи): Туулу Алтайдын туукизинин ле  алтай тилдин урокторына тузаланарна jараар.

Ишти керектегени: Jердин устинде  кижи бойы  табылган эмес, кажы ла кижиде эне- адазы бар, олордо база. Кезик аразында улус бойынын ук-уйазын билбей турган учуралдар бар, тайна - тайдазынан ары улалта jок. Бир jанынан бистин кажыбыс ла тазылданып оскон озум, онын учун бойынын тазылын билерге солун, кезек ойдо тын керекту.

Гипотеза: Бойынын угы – тозин билип, шиндеп jурзе, карындаш тороондор керегинде коп ачылталар эдерин.

Адакы сос

«Тороон – тосторим!

Слер – jеримнин тазыл – тамыры,

Слер – jеримнин келер  ойи»

                                              Эзендей Тоюшев

        Озогы ойлордо, кажы ла кижи бойынын угы – тозин jакшы билер учурлу болгон. Андый кижи кошту уредулу, сагышту деп айдыжатан. Олордын айтканыла болзо, бойынын тазылын jакшы билер кижи jетинчи уйеге jедер учурлу.

Кижи бой – бойыла jолыгыжала, эзендежип jакшылажала, ады –jолын суражала, угы – тозин, соогин угужып jат

Кажы ла алтай укту эр ада – обокози тайанган алтай jан аайынча бойынын соогинин байлу ан – кужын, агыжын билип, олорды баалар ла байлар jанду ла учурлу. Кезик карындаш сооктордин байлу агаштары, андары, куштары туней де болор аргалу.

«Jонды танмазынан таныыр» деп тегинду айдылбаган.

Алтай кижи кандый да соокту болзо, Алтайы – тороли jаныс, угы – този jаныс, кудайы jаныс, салымы jаныс, санаазы jаныс албаты. Кижинин сооги – канында. Ол канн бисти jуукташтырып, бириктирип, ойдин экпинине соктырып jоголбозыс деп ижемjи берет.

Бистин соогис саал. Олордын анылузы керегинде jетиру белетеп, куучындап ийерис.

        Саалдар        

Байана агажы – тыт

Темдеги – тажуур

Кужы – кускун

Jайаачызы – jалкын

Кыры – Сайлугем (Кош-Агашта)

Аны – айу

Саалдар эки болукке болинет – кирген саалдар ла тургуза саалдар.

Кензиндер

Бистин угы – тозис Саратан jурттан ла таркап барган. Озо – озо озодо Саратан jуртта Кензин деп кижи jурттаган.  Кандый да бир ойдо байат jеринин улузы Чолушпа озоктон чыгып, jанып отурала, Сартанга келип, Кензин деп кижинин айлына конгулаган. Jарты jок учуралдан улам байат келин арткан болгон, онон улам айыл – jуртту болуп,  Кензиндер коптоп барган.

Бистин билеристен баштаза, Кензин Илья деп кижиде алты уул болгон. 5 – зи Jууга барып божогон, Дмитрийде 2 бала болгон, Александр барбаган. . Дмитрий ( Ак уул) Ада – торол учун улу jуунан озо айыл – jурт тозоп,  эки бала азыраган – Анатолий Дмитриевич (Эртечи) ле Трифон Дмитриевич (Борjу).

Анайып, Александр jууга барбаганынан улам беш уул азыраган – Егор, Николай, Алексей, Андрей, Исак. Бу уулдарынын ортозында – Кензин Алексей Александрович, jайалталу башчы, узак ойлорго бистин jурттын jааны болгон.

Бистер дезе, Дмитрийдин Анатолий деп уулынан таркап барганыс, ол бистин уулдабыс. Бистин уулда 4 уул ла бир кыс чыдаткан – Олег, Айдар, Сергей, Артык ла Эмилия (Торко). Бистин уулдактын кожо чыккан карындажы Трифон (Борjу) -   бала азыраган -                                                      

Бу карындаштардын балдарынын ортозында тын jайалталу да улустар бар – Кензина Ирина Исаковна – ады- jарлу кожончы, jаныс бистин Республикада эмес, кыдат, япон jеринде, онон Кензина Аржана – модельер, тургуза ойдо Москвада jадып иштейт.

Слерге jарт болор эттирте бис бойыстын тазылданып оскон агажысты коргузер деп санандыс.