Лев Николаевич Толстой

Слайд 1

Слайд 2

Л.Н. Толстойнуң допчу-намдары Толстой Л.Н. ( 1828-1910 ) – ат-сураглыг орус чогаалчыларның бирээзи, чырыткылыг угаакчы. Делегейниң тергиин чогаалчызы деп атка төлептиг публицист. XIX вектиң чечен чогаал тургузукчуларының кол киржикчизи.Севастопольдуң камгалакчылар албанының кежигуну, Крым дайын-чаазының үезинде эрес- дидим дайылдажып чораан . Дайын соонда Петербургче көшкеш, удаваанда “ Современник ” аттыг чогаалчылар эвилелинче кирген (Н.А.Некрасов, И.С.Тургенев, А.Н.Островский, И.С.Гончаров дээш, оон-даа өскелер). 1 856 чылда күзүн Толстой чер ажылын сайзырадыр сорулгалыг Ясная Поляна деп авазының чер-чурттунче чорупкан. Аңаа чечен-чогаал ажылын хандыкшыдып, сургуул чери ажыткаш, башкылап ажылдаан. 1862 ч сентябрь айда эмчи кижиниң уруу Софья Андреевна Берс-биле өг-бүле тудуп чурттай берген. Чогаалчының ажыл-ижин, бижээн чогаалдарын сонуургаар чон Россияның база делегейниң шупту булуңнарындан Ясная Полянаже кээп, чүдүлгелиг улуг башкы кылдыр санап, ужуражып чорааннар.

Слайд 3

Төрүттүнген чери, өг-бүлези. Толстой Л.Н. 1828 чылдың сентябрь 9-та Россия Империязының Тула хоорайның Ясная Поляна деп хуу черинге, бай-шыырак аристократ өг-бүлеге 4 дугаар төлү бооп төрүттүнген. Авазының талазы-биле кырган-ачазы улуг генерал эргелиг чораан. Ынчангаш, кырган-ачазынга тураскаадып “Война и Мир” деп улуг чогаалын бижээн. Ада-иези: Толстой Николай Ильич, Волконская Мария Николаевна. Өөнүң ишти: Толстая Софья Андреевна ( 1862-1910 ) Ажы-төлү: Толстой Алексей Львович, Илья Львович, Мария Львовна, Лев Львович. Чогаалчының бодунуң ада-иези чажында-ла чок болган, ынчангаш Толстойну Казаньда ырак төрели Ергольская Т.А. Кижизидип, азырап өстүрүп каан. 1910 чылда орай күзүн 82 харлыында Толстой өг-бүлезинден бүдүү дүн ортузунда бодунуң эмнеп турган эмчизи Маковицкин Д.П.-биле дургуннап чорупкаш, орукка аарааш, “Астапово” станциязында удуртукчунуң бажыңынга чуртталгазының сөөлгү 7 хонуун эртирген. 1910 чылдың ноябрь 20-де кайгамчыктыг чечен-мерген чогаалчы чырык черден чарлып чорупкан.

Слайд 4

Дооскан эртеми, баштайгы бижээн чогаалы Толстой Л.Н. 1844 чылда Казаньның университединиң философия салбырынче дужаап кирип алган, ынчалза-даа улуг сонуургал чок болганындан 1847 чылда өөредилгезинден үнүп алгаш, 23 харлыында улуг акызы Николай-биле Кавказ дайынынче бурунгаар сорулгалыг аъттаныпкан. Ынчангаш чогаалчының эрткен оруктары, амыдырал-чуртталгазының төөгүзү “Казаки” (1 852-1863 ), “Набег” (1853 ч), “Рубка леса” (1855 ч), баз “Хаджи-Мурат” (1896-1904) деп чогаалдарындан көстүп турар. Эң-не баштайгы бижээн чогаалы “Детство” – “ Современник” аттыг солун-сеткүүлге 1852 чылда парлаттынган . 1940 чылда азырап өстүрүп каан Ергольскаяга байыр чедирип бижээн бирги литературлуг шулуу “Милой тетеньке” чырыкче унген. А сөөлгү бижээн чогаалы “Благодатная почва” 1910 чылда бижиттинген, ынчалза-даа чок болганының соонда чырыкче үндүр парлаттынган. Ол ышкаш база, чогаалчының бодунуң холга бижип чораан демдеглелдерлиг кыдыраажы 13 томга парлаттынган. Толстойнуң амы-хуузу, бодунуң мөзу-шыннары кандыг чораанын бо дневниктеринден номчуп болур

Слайд 5

Бичии уругларга чогаалдары Кайгамчыктыг чогаалчы Толстой Л.Н. бичии уругларга дыка көвей чечен чугааларны, тоолдар, тоолчургу чугаалар база басняларны бижээн. Ооң “Уругларга чечен чугаалар” деп ному- бичии номчукчуларның ынак номнарының бирээзи. Бо номда “Булька”, “Косточка”, “Два товарища”, “Филиппок”, “Пожарные собачки” дээш, оон-даа өке солун чечен чугаалары парлаттынган. Чогаалчының бичии уругларга бижээн чогаалдары кижизидикчи ажыл-ишке, ынакшылга, ачы-буянныг, эрес-дидим болурунга дыка улуг өөредиглиг, салдарлыг болуп турар. Чаш болгаш элээди уругларга “Детство”, “Отрочество”, “Юность” деп чогаалдары чырыкче баштай үнген. Ооң соонда өске чогаалдары база тоолчургу чугааларлыг, тоолдарлыг номнары, уругларга өөредилге ному “Азбука” ( 1872ч ) бижиттинген. Шупту 17 4 чечен чогаалдарындан 78 хирези долузу-биле бижиттингеш , чырыкче унген , а 96-зы хол бижилгезинде …