Научно-исследовательская работа "Шола аттар"

ДОПЧУЗУ

Киирилде

I эге.  Шола аттарның тургузуунуң аайы-биле бөлүктери.

1. Синтаксистиг арга.
2. Морфологтуг арга.
3. Лексика-семантиктиг арга.

II эге. Кижиниң шола аттарының утказының аайы-биле бөлүктери.

1. Кижи-биле  харылзаалыг аттар.

              2.2.         Дириг амытаннар аттары-биле холбаалыг аттар:

              2.3.        Эт-сеп ады-биле холбашкан аттар:

              2.4.        Аъш-чем ады-биле холбаалыг аттар:

              2.5.       Ниити  чүвелер аттары

                 2.6.       Телевидениеде дамчыдылгалар аттары-биле холбашкан аттар        

                2.7.      Чүвелерниң саны-биле холбашкан аттар.

III эге. Кижиниң шола аттарының тывылган угунуң аайы-биле бөлүктери.

1. Чиңгине тыва шола аттар.
2. Орус дылдан үлегерлээн шола аттар.
3. Моол болгаш тибет дылдардан үлегерлээн шола аттар.

Түңнел

Литература

Капсырылга

КИИРИЛДЕ

Ономастика – дыл эртеминиң бир солун адыры, чүге дээрге ону грек дылдан очулдурарга, “… ат бээриниң уран аргазы” [ЛЭС 1990: 346] дээн. Ол бодунуң иштинде аңгы-аңгы адырларлыг. Оларның бирээзи  антропонимика – кижилерниң хуу аттарын өөренир адыр болур. Антропонимнерниң иштики бөлүктери: кижилерниң хуу аттары, фамилиялар, адазының ады, шола ады.

        Атты  адаары дээрге-ле кижиниң бодалынга ол адын адаан кижиниң көстүп кээри болур.  Тыва антропонимикага хамаарышкан ажылдар дыка хөй эвес-даа болза, бар. Оларга З. Б. Чадамбаның «Способы образования тувинских личных имён» [Чадамба 1993: 98], Д. А. Монгуштуң «Сокращённая форма личных имён в тувинском языке»[Монгуш 1973.], Н. Д. Сувандииниң «С. А. Сарыг-оолдуң «Аңгыр-оолдуң тоожузу»[Сувандии 1999: 60-63] деп чогаалында кижилерниң хуу аттары»  болгаш өске-даа. Бо ажылдарда кижилерниң хуу аттарын шинчилеп турар, а шола  аттар дугайында медээлер чок бооп турар.

Бо  ажылга Бай-Тайга кожууннуң Кызыл-Даг сумузунуң девискээринде чурттап турар кижилерниң шола аттарынга доктааксадывыс.  Кижиниң шола адын  С. И. Ожеговтуң «Орус дылдың тайылбыр словарында» [Ожегов 2009: 907] “кижиниң кандыг-бир ылгалдыг шынарын, чаңын барымдаалап тывыскан ат” деп турар.

        Кызыл-Даг сумузунуң девискээринде чурттап турар кижилерниң шола аттарын долузу-биле чыггаш, шинчилээн тускай ажылдар чок болганындан бистиң ажылывыстың чугулазы (актуалдыы)  билдинип  турар.

        Шинчилел ажылының кол сорулгазы – Кызыл-Даг  сумузунуң девискээринде чурттап турар кижилерниң шола аттарын тургузуунуң, утказының болгаш тывылган угунуң аайы-биле бөлүктерин тодарадыры. Объектизи – шола аттар, оларның тургузуу, утказы болгаш тывылган угу. Материалы – информантылардан чыгган 180 карточка. Олар ук  черниң чурттакчы чонундан чыгдынган.  Салдынган сорулганы чедип алырда, шиитпирлээр айтырыглар:

1. Шола  аттарның  даңзызын тургузар.
2. Оларны тургузуунуң аайы-биле бөлүктээр.
3. Утказының айы-биле бөлүктерин тодарадыр.
4. Шола аттарның тывылган угунуң аайы-биле хайгааралдарны чорудар.

Тыва дылда шола аттарның дугайында тускай сайгарылга чок болганындан, даңзызы тургустунмаанындан оларның бөлүктээшкинин  чорудары база болдунмас. Ынчангаш бистиң шинчилел ажылывыс  баштайгыларның бирээзи бооп турар, ооң  чаа чүүлү – шола аттар  синтаксистиг арганың дузазы-биле хөй  тургустунуп турар, утказының аайы-биле кижиниң янзы-бүрү байдалдары-биле холбашкан шола аттар хөй ажыглаттынып турар.

Ынчангаш ажылывыстың теоретиктиг үндезини кылдыр тыва дыл эртеминде  хуу аттар дугайында З. Б. Чадамбаның, Д. А. Монгуштуң, Н. Д. Сувандииниң  ажылдарын алган бис.

Ажылдың  практиктиг  ужур-дузазы – тыва дылдың лексиказын, чүве адының хуу аттарын башкылаарынга  шинчилел ажылының теоретиктиг түңнелдери болгаш ында киириштирип сайгарган материалдар ажыглаттынып болур. Ол ышкаш дараазында чорудар шинчилел ажылдарынга үндезин бооп болур.

Ажыглаан методтар болгаш аргалар – тайылбырлыг (описательный) метод, ооң иштинде компонентилиг сайгарылга (анализ), деңнелге, сөстүң кезектерин (приём структурного анализа) тодарадыр аргаларны ажыглаан.

Шинчилел ажылы үш эгеден, киирилде, түңнел, литература даңзызындан, капсырылгадан тургустунган.

I ЭГЕ.  ШОЛА АТТАРНЫҢ ТУРГУЗУУНУҢ ААЙЫ-БИЛЕ БӨЛҮКТЕРИ.

Бистиң чыгган материалывыста кижилерниң шола аттары тургузуунуң аайы-биле  синтаксистиг, морфологтуг болгаш лексика-семантиктиг аргалар дузазы-биле тургустунган.

1. Синтаксистиг арга.

1. Чуве адынга чүве адының каттышканындан тургустунган аттар:

а)  чүве ады + ООЛ: Кушкаш-оол, Өпей-оол, Хураган-оол, Хымыш-оол, Чээн-оол болгаш оон-даа өске.

б)  чүве ады + чүве ады : Кадай-Оглу, Манчы-Хаан, Өпең-Ирең, Чаан-Кулак.

2. Демдек адынга чүве адының каттышканындан тургустунган аттар:

а)  демдек ады + ООЛ: Ак-оол, Багай-оол, Борбак-оол, Өткек-оол, Самдар-оол, Хирлиг-оол, Чыдыг-оол.

б)  демдек ады + КЫС: Дүдүк-кыс, Хоптак-кыс.

в)  демдек ады + чүве ады: Ак-Сал, Бора-Хөкпеш, Даш-Чалаң, Достак-Чаак, Калбак-Хаай, Калга-Аът, Кара-Балдаң, Кара-Капрон, Кодур-Ис, Көк-Бөрү, Көк-Карак, Куу-Ашак, Меди-Хөө, Соок-Ирей, Узун-Волой (Володя), Прямой Угол, Тупой Угол.

3. Чүве адынга демдек адының каттышканындан тургустунган ат: Өшкү-Салдыг.
4. Демдек адынга демдек адының каттышканындан тургустунган аттар: Адыр-Баштыг, Ак-Чалгаа, Өртең-Сарыг, Тас-Баштыг, Хуюк-Кара, Чиик-Кара, Шиш-Куу.
5. Чүве  адынга кылыг сөзүнүң каттышканындан тургустунган аттар:

Аяк-Чуур, Кадай-Албас, Карак-Шимер, Чер-Албас.

6. Кылыг сөзүнге демдек адының каттышканындан тургустунган аттар:  Челер-Ой, Сокса-Бора.
7. Сан адынга чүве адының каттышканындан тургустунган аттар:

Бежен-Га, Бежен-Дугаар, Дөрт-Карак, Сес-Ай.

8. Сан адынга чүве адының каттышканындан тургустунган ат: Муң-Хойлуг.
9. Демдек адынга сан адының каттышканындан тургустунган ат: Кара-Бирээ.
10. Катаптап хереглеттинген аян сөзү: Баю-Баю.

1. Морфологтуг арга.

1. Чүве адынга чогаадылга кожумааның немешкенинден тургустунган ат: Албыстыг – албыс + -тыг.
2. Бичеледип, чассыдар кожумактарның чүве аттарынга каттышканындын тургустунган аттар: Бызаакай – бызаа + -кай, Койгунак – койгун + -ак, Күскежик – күске + -жик, Үгүжүк – үгү + -жүк, Хавалдай – хава + -лдай, Супчик (Субудай = суп-) + -чик.
3. Бичеледип, чассыдар кожумактарның демдек  аттарынга каттышканындын тургустунган аттар: Борбаанай – борбаан + -ай, Борбааш – борбак + -чыгаш (-кчыг- деп үннер чиде берген), Карапай – кара + -пай, Маңгырбан – маңгыр + -бан, Кымзыыдай + кымзыг + дай (ийи ажык үн аразынга г чиде берген), Самдарбай – самдар + -бай, Сарыгбай – сарыг + -бай.
4. Орус дылдың бичеледип, чассыдар кожумактарының чүве аттарынга

каттышканындын тургустунган аттар: Оюушка – оюу + -шка, Аркеш, Хапыына.

5. Кылыг сөзүнге өскертилге кожумактарындан каттышканындан тургустунган аттар:

а)  кылыг сөзү + шагда эрткен үе: Кадырган – кадыр + -ган, Калчаараан – калчаара + -ган (ийи ажык үн аразынга г чиде берген), Сөккен – сөк + -кен.

б)  кылыг сөзү + келир үе: Боолаар – боола+-ар, Өгленир – өглен + -ир, Тыртынар – тыртын + -ар, Шыгаар – шыгаа + -ар.

в) кылыг сөзү + болбас хевир + келир үе: Өлбес – өл + -бе + -с.

г) кылыг сөзү + орус фамилия кожумаа: Азарбаев – азар + -баев.

д) кылыг сөзүнүң дазылындан  тургустунган ат: Мыргы (мыргыраар.).

2. Лексика-семантиктиг арга.

1. Тыва дылда:

а)  чүве аттары: Баазаң, Балдаң, Дагаа, Далган, Доңгурак, Дээлдиген, Каарган, Кидирээш, Өдүрек, Өпең, Өпеяа, Өрге, Пага, Сыырткыыш, Часкы, Чилиг, Чөвүрээ, Чылан, Ээремчик.

б) демдек аттары: Ааспырак, Аныяк, Борбак, Доруг, Калбак, Кожай,

Кургаг, Кыдат, Майышкак, Сарыг, Сирилээш, Тырың, Хапыяа, Чыккылааш.

2. Орус дылда:

а) чүве аттары: Адрес, Аршавин, Баламут, Белка, Ботаник, Бэто, Ван  Дамм, Гарри Поттер, Гулливер (Кулувер), Дракон (Дракоша), Ерелаш, Ёжик, Каравай, Кащей, Кинжал, Кишка, Кошка, Кузнечик, Кукла (Кукула), Лягушка, Мешок, Мышка, Папа, Петросян, Плоскостопие, Праздник, Скелет, Спичка, Стрелка, Тарас Бульба, Фиона, Червонец, Черепаха, Чингальчук, Чипполино, Шеф, Шишка, Шрек, Штангист, Яблоко.

б)  демдек аттары: Амбал, Белый, Турбо.

в) кылыг сөстери: Клянусь, Угадай-ка.

3. Сөстүң кызырылганындан тургустунган аттар: Движ (движение), Кабал

(кабала), Настыр (настроение).

4. Сөс ортузунда үннери солчу берген аттар: Иежик (Кежик), Каганов

(Аганак), Карадон (картон), Кучугар (кочегар), Курбашкын (сарбашкын), Чайная (Чаяна).

        Лиңги-Ваңги деп аттың тургустунган аргазын тайылбырлаары берге бооп турар.

Түңнел.

        Кызыл-Даг сумузунуң девискээринде кижилерниң шола аттары хөй кезиинде синтаксистиг арга (57 ат) база орус дылдан лексика-семантиктиг  арга-биле  (50) тургустунган бооп турар.  Морфологтуг арганың дузазы-биле  26, а тыва дылдан лексика-семантиктиг арга-биле  37 ат тургустунган.

II ЭГЕ. КИЖИНИҢ ШОЛА АТТАРЫНЫҢ УТКАЗЫНЫҢ ААЙЫ-БИЛЕ БӨЛҮКТЕРИ

Шола аттар  утказының аайы-биле база солун:

1. Кижи-биле  харылзаалыг аттар.

1. Кижиниң даштыкы хевир-дүрзүзү-биле холбаалыг аттар:

а)  Өң-чүзүн көргүскен аттар: Ак-оол, Ак-Сал, Белый, Кара-Балдаң, Кара-Марат, Карапай, Куу-Ашак, Маңгырбан, Өртең-Сарыг, Сарыгбай, Хуюк-Кара

б) Мал-маган чүзүнү: Доруг.

в)  Кеткен идик-хевиниң аайы-биле аттар: Майышкак, Самдарбай, Самдар-оол.

г) Хемчээл талазы-биле демдээн көргүскен аттар: Амбал, Узун-Волой, Чиик-Кара.

д) Хевир-дүрзүзүн көргүскен аттар: Борбааш, Борбак, Борбаанай, Борбак-оол, Калбак, Тырың, Шиш-Куу.

е) мага-бодунуң кандыг-ла-бир онзагайын барымдаалап адаан аттар: Адыр-Баштыг, Достак-Чаак, Дөрт-Карак, Калбак-Хаай, Кишка, Кодур-Ис, Көк-Карак, Кургаг, Манчы-Кулак, Өшкү-Салдыг, Плоскостопие, Сирилээш, Скелет, Тас-Баштыг, Хапыына, Хапыяа, Чаан-Кулак, Чилиг.

2)         Кижиниң аажы-чаңын, мөзү-бүдүжүн  барымдаалап тывыскан шола аттар: Ааспырак, Ак-Чалгаа, Албыстыг, Багай-оол, Баламут, Меди-Хөө, Хирлиг-оол.

3)    Кижиниң  назы-харын барымдаалаан аттар: Аныяк, Молодой, Средний, Старик.

        4)   Кижиниң бай-шыдалын көргүскен аттар: Кожай, Муң-Хойлуг.

        5)  Дааш-шимээн-биле холбашкан ат: Чыккылааш (ырлаары).

        6)  Амдан, чыт-биле холбашкан аттар: Дүдүк-кыс, Чыдыг-оол.

        7)  Этнонимнер аттары-биле адаан аттар: Грек, Казак, Калга-Аът, Кыдат, Орус.

        8) Кижиниң кылыр кылдыныглары-биле холбашкан аттар: Азарбаев (мегелээр), Аяк-Чуур, Боолаар, Кадай-Албас, Кадырган, Калчаараан, Карак-Шимер, Клянусь, Мыргы (мыргыраар), Өгленир, Өлбес, Өткек-оол, Сокса-Бора, Сөккен, Тыртынар, Челер-Ой, Чер-Албас, Шыгаар.

        9) Кылып чоруур ажыл-агыйы-биле холбашкан аттар: Ботаник, Кучугар (кочегар), Штангист.

        10) Ат-сураглыг кижилер аттары-биле адаан: Аршавин, Ван Дамм, Петросян.

        11) Тыва, орус, даштыкы литературалардан үлегерлээн аттар: Бэто, Гарри Поттер, Гулливер, Даш-Чалаң, Ерелаш, Тарас Бульба, Тас-Баштыг, Чингальчук.

        12) Мультфильм, тоол  маадырларының аттары-биле холбашкан аттар: Кощей, Соок-Ирей, Фиона, Чипполлино, Шрек.

        13) Төрел харылзаалар аттары-биле холбашкан аттар: Кадай-оглу, Өпең, Өпең-Ирең, Өпей-оол, Өпеяа, Папа, Чээн-оол.

        2.2. Дириг амытаннар аттары-биле холбаалыг аттар:

        1) тыва дылда: Бора-Хөкпеш, Дагаа, Дээлдиген, Каарган, Калга-Аът, Койгунак (Койгун), Көк-Бөрү, Кушкаш-оол, Күскежик, Өдүрек, Өрге, Пага, Үгүжүк, Хавалдай, Хураган-оол, Часкы, Чылан, Ээремчик.

        2) орус дылда: Белка, Дракон, Дракоша, Ёжик, Кошка, Кузнечик, Лягушка, Мышка, Стрелка, Черепаха.

        2.3. Эт-сеп ады-биле холбашкан аттар:

        1) тыва дылда: Доңгурак, Кидирээш, Сыырткыыш, Хымыш-оол.

        2) орус дылда: Кинжал, Кукла (Кукула), Мешок, Спичка.

        2.4. Аъш-чем ады-биле холбаалыг аттар:

        1) тыва дылда: Далган, Манчы-Кулак, Хойтпак-кыс.

        2) орус дылда: Каравай, Яблоко.

        2.5. Ниити  чүвелер аттары: Адрес, Кара-Капрон, Праздник, Прямой Угол, Тупой Угол, Чөвүрээ, Шеф, Шишка.

        2.6. Телевидениеде дамчыдылгалар аттары-биле холбашкан аттар: Баю-Баю, Угадай-ка.

        2.7. Чүвелерниң саны-биле холбашкан аттар: Бежен-Га, Бежен-Дугаар, Кара-Бирээ, Сес-Ай.

III ЭГЕ. КИЖИНИҢ ШОЛА АТТАРЫНЫҢ ТЫВЫЛГАН УГУНУҢ ААЙЫ-БИЛЕ БӨЛҮКТЕРИ.

1. Чиңгине тыва шола аттар.

Кушкаш-оол, Өпей-оол, Хураган-оол, Хымыш-оол, Чээн-оол , Кадай-Оглу, Манчы-Хаан, Өпең-Ирең, Чаан-Кулак, Ак-оол, Багай-оол, Борбак-оол, Өткек-оол, Самдар-оол, Хирлиг-оол, Чыдыг-оол, Дүдүк-кыс, Хоптак-кыс, Ак-Сал, Бора-Хөкпеш, Даш-Чалаң, Достак-Чаак, Калбак-Хаай, Калга-Аът, Кара-Балдаң, Кодур-Ис, Көк-Бөрү, Куу-Ашак, Меди-Хөө, Соок-Ирей, Өшкү-Салдыг, Адыр-Баштыг, Ак-Чалгаа, Өртең-Сарыг, Тас-Баштыг, Хуюк-Кара, Чиик-Кара, Шиш-Куу, Аяк-Чуур, Кадай-Албас, Карак-Шимер, Чер-Албас, Челер-Ой, Сокса-Бора, Бежен-Дугаар, Дөрт-Карак, Сес-Ай, Кара-Бирээ, Албыстыг, Койгунак, Күскежик, Үгүжүк, Хавалдай, Борбаанай,  Карапай,  Маңгырбан, Кымзыыдай, Самдарбай, Сарыгбай , Кадырган, Калчаараан, Сөккен, Боолаар, Өгленир, Тыртынар, Шыгаар, Өлбес, Мыргы.

2. Орус дылдан үлегерлээн шола аттар.

Адрес, Аршавин, Баламут, Белка, Ботаник, Бэто, Ван  Дамм, Гарри Поттер, Дракон (Дракоша), Ерелаш, Ёжик, Каравай, Кащей, Кинжал, Кишка, Кошка, Кузнечик, Кукла (Кукула), Лягушка, Мешок, Мышка, Папа, Петросян, Плоскостопие, Праздник, Скелет, Спичка, Стрелка, Тарас Бульба, Фиона, Червонец, Черепаха, Чингальчук, Чипполино, Шеф, Шишка, Шрек, Штангист, Яблоко, Амбал, Белый, Турбо, Клянусь, Угадай-ка, Движ (движение), Кабал (кабала), Настыр (настроение).

3. Моол болгаш тибет дылдардан үлегерлээн шола аттар.

Баазаң, Балдаң.

Түңнел

Бо шинчилел ажылы Бай-Тайга кожууннуң Кызыл-Даг сумузунуң девискээринде чурттап турар кижилерниң шола аттарын системажыткан, ында бар антропонимнерниң хевири шола аттарның даңзызын тургузар дээн бирги оралдажыышкын болур. Колдуунда сумунуң аныяк болгаш школа назынныг чурттакчыларының шола аттарын киирген, улуг назылыг кижилерниң шола аттары ам-даа чедир чыгдынмаан.

Бирги эгеге шола аттарның морфемниг тургузуунуң аайы-биле сайгарылганы чоруткан, сумунуң шола аттарының кол өзээн  синтаксистиг арга-биле тургустунган нарын шола аттар тургузуп чоруур  деп түңнелге келдивис. Бисте бар, чыгдынган 180 шола аттарның иштинден  синтаксистиг арга-биле 57 ат база орус дылдан лексика-семантиктиг  арга-биле  50 ат  тургустунган бооп турар.  Морфологтуг арганың дузазы-биле  26, а тыва дылдан лексика-семантиктиг арга-биле  37  ат тургустунган.

Ийиги эгеге кижиниң шола аттарының утказының аайы-биле бөлүктерин  тодараткан. Мындыг кол бөлүктерге шола аттар чарлып чоруур: кижи-биле, дириг амытаннар аттары-биле, эт-сеп ады-биле, аъш-чем ады-биле, телевидениеде дамчыдылгалар аттары-биле, чүвелерниң саны-биле холбашкан аттар.

Үшкү эгеге  кижиниң шола аттарының тывылган угунуң аайы-биле бөлүктерин  тодараткан. Чиңгине тыва шола аттар – 104, орус дылдан үлегерлээн шола аттар – 74. Ынчангаш шола аттарның кол ооргазы – чиңгине тыва лексика бооп турар, а моол болгаш моол дылды дамчыштыр өске дылдардан үлегерлээшкиннер эвээш, 2 сөс болуп турар.

Кызыл-Даг сумузунуң антропонимнерин чыыр, оларны сайгарар, онзагайларын тодарадыр ажылдарны ам-даа уламчылаар ужурлуг.

Литература

1. Вайнштейн С. И. Личные имена, термины родства и прозвища у тувинцев. // Ономастика. М.: Наука,  1969. с. 125-133.
2. Кенин-Лопсан М. Б. Тыва чаңчыл. Ч. I и II: Учебное издание – Кызыл,  2010.
3. Лингвистический энциклопедический словарь. – М ., 1990, стр 346.
4. Монгуш Д. А. Сокращённая форма личных имён в тувинском языке. // Учёные записки ТНИИЯЛИ, вып. XVI . Кызыл, 1973.
5. Ожегов С. И. Толковый словарь русского языка. – М. , 2009, стр.907
6. Сувандии Н. Д. С. А. Сарыг-оолдуң «Аңгыр-оолдуң тоожузу» деп чогаалында кижилерниң хуу аттары. // Юбилеи писателей. Кызыл, 1999.

Капсырылга №1

КЫЗЫЛ-ДАГ СУМУЗУНУҢ ДЕВИСКЭЭРИНДЕ

ШОЛА АТТАР ДАҢЗЫЗЫ

Ааспырак, Адрес, Адыр-Баштыг, Азарбаев, Ак-оол, Ак-Сал, Ак-Чалгаа, Албыстыг, Амбал, Аныяк, Аркеш, Аршавин, Аяк-Чуур, Баазаң, Багай-оол, Баламут, Балдаң, Баю-Баю, Бежен-Га, Бежен-Дугаар, Белка, Белый, Бэто, Бора-Хөкпеш, Борбаанай, Борбааш, Борбак, Борбак-оол, Боолаар, Ботаник, Бызаакай, Ван Дамм, Гарри Поттер, Гулливер, Грек, Дагаа, Далган, Даш-Чалаң, Движ, Доңгурак, Доруг, Достак-Чаак, Дөрт-Карак, Дракон, Дракоша, Дүдүк-кыс, Дээлдиген, Ерелаш, Ёжик, Иежик, Каарган, Кабал, Каганов, Кадай-Албас, Кадай-оглу, Кадырган, Казак, Калбак, Калбак-Хаай, Калга-Аът, Калчаараан, Кара-Балдаң, Кара-Бирээ, Каравай, Кара-Капрон, Кара-Марат, Карак-Шимер, Карапай, Кидирээш, Кинжал, Кишка, Клянусь, Кодур-Ис, Кожай, Койгунак, Кошка, Кощей, Көк-Бөрү, Көк-Карак, Кузнечик, Кукла, Куу-Ашак, Курбашкын, Кургаг, Кучугар, Кушкаш-оол, Күскежик, Кыдат, Кымзыыдай, Лиңги-Ваңги, Лягушка, Майышкак, Манчы-Кулак, Манчы-Хаан, Маңгырбан, Карадон, Меди-Хөө, Мешок, Молодой, Муң-Хойлуг, Мыргы,  Мышка, Настыр, Орус, Оюушка, Өгленир, Өдүрек, Өлбес, Өпей-оол, Өпең, Өпең-Ирең, Өпеяа, Өрге, Өртең-Сарыг, Өткек-оол, Өшкү-Салдыг, Пага, Папа, Петросян, Плоскостопие, Праздник, Прямой Угол, Самдарбай, Самдар-оол, Сарыгбай, Сес-Ай, Сирилээш, Скелет, Сокса-Бора, Соок-Ирей, Сөккен, Спичка, Средний, Стрелка, Старик, Супчик, Сыырткыыш, Тас-Баштыг, Тарас Бульба, Тупой Угол, Турбо, Тыртынар, Тырың, Угадай-ка, Узун-Волой, Үгүжүк, Фиона, Хавалдай, Хапыына, Хапыяа, Хирлиг-оол, Хоптак-кыс, Хураган-оол, Хуюк-Кара, Хымыш-оол, Чаан-Кулак, Чайная, Часкы, Челер-Ой, Чер-Албас, Черепаха, Чиик-Кара, Чилиг, Чингальчук, Чипполлино, Чөвүрээ, Чыдыг-оол, Чыккылааш, Чылан, Чээн-оол, Шеф, Шишка, Шиш-Куу,   Шрек, Штангист, Шыгаар, Ээремчик, Яблоко.