Батырҙарҙың үлмәҫ даны мәңге өлгө булыр беҙгә !

Й5км9тке

Инеш ………………………………………………..          3

I БYЛЕК.  Ми4ле19ле Шайморатовты4 тормош юлы……                4

II БYЛЕК. Kы2ыл армия сафтарында…………………….         

2.1. Kанлы граждандар 8у1ышы…………………………...        5

2.2. Х9рби белемде камиллаштырыу……………………………..                7

III БYЛЕК. Б5й5к Ватан 8у1ышы йылдарында1ы 3а8арманлы1ы.                

3.1.Эскадрон командиры……………………………………………                8

3.2. *у41ы алыш…………………………………………………...                11

IV БYЛЕК. Шайморатов генералды4 3а8арманлы1ына б9йле б5г5нг5 к5нд9ге б9х9ст9р…………………………………………………….                14

Йом1а3лау……………………………………………………………        16

Kулланыл1ан 929би9т…………………………………………….                17

Инеш

Халы3 х9тере – м94гелек. Уны4 ял3ыны к5нд9р, ай2ар 1ына т7гел, 9 быуаттар буйына 87релм9й. Ул ял3ында илебе2 тарихы, замана буяу2ары са1ыла.  Шу1а ла хал3ыбы2 Б5й5к Ватан  8у1ышына б9йле б5т9 х9тир9л9р2е,  89л9к бул1андар и6т9леген 392ерл9п 8а3лай. Улар2ы4 89р 3ай8ы8ы – Тыу1ан илебе2 бойондоро38о2ло1он я3ла1ан 3ы22ар 89м улдар я2мышы.

1941-1945 йылдар... Тыу1ан илебе2 я2мышы х9л ител9. Хал3ы, иле 5с5н й9нен-т9нен аяма1ан, 3ур3ыу белм96, данлы3лы 8у1ышсыларыбы22ы4 е4е7г9 бул1ан омтолошо 8525мт98енд9 был 8у1ышта бе2 е4е7 яуланы3. Y229рене4 3айнар 3андарын т7геп,   19зиз й9нд9рен биреп, м94гелек дан 3а2анды баш3орт у2амандары. Илде фашизм 3олло1онан 3от3ар1ан батыр яугир2ар2ы4 изге и6т9леге хал3ыбы2 к74еле т7ренд9 м94ге й9ш9й.  Ошондай батыр2арыбы22ы4 бере8е – Ми4ле19ле Шайморатов.

Бе22е4 тикшерене7 эше ошо 3а8арманды4 тормош 89м х9рби хе2м9т юлын 5йр9не7г9 ба1ышлана.

Ма3сатыбы2 т5рл5 сы1ана3тар2ан фай2аланып ,Шайморатов генералды4 тормош юлы тура8ында тулыра3 м91л7м9т туплау ине. Ошо ма3сат3а б9йле р97ешт9 т7б9нд9ге бурыстар 3уйылды:

- Ми4ле19ле Шайморатоты4 балалы3 89м 76мер са1ында1ы тормошон 5йр9не7;

-;ы2ыл Армия  сафтарында х9рби хе2м9тен 87р9тл97;

-Б5й5к Ватан 8у1ышы йылдарында1ы 3а8арманлы1ы к7р89те7;

-Шайморатов генералды4 3а8арманлы1ына б9йле б5г5нг5 к5нд9ге б9х9ст9р.

 I БYЛЕК.  Ми4ле19ле Шайморатовты4 тормош юлы.

М.М. Шайморатов 1899 йылды4  15 (27) авгусында элекке %ф5 губерна8ыны4 %ф5 5й92е,  х92ерге Баш3ортостан республика8ыны4 Kырмы63алы районы Бишт9к9 ауылында батра3 1аил98енд9 бишенсе бала булып  донъя1а килг9н. Был ауыл  х92ер Шайморатов ауылы тип атала.  Шайморатовтар н96еле Бишт9к9г9 1764 йылда Ис9т провинция8ынан, Урал заводтарында1ы 2ур бола ба6тырыл1андан 8у4 к7сеп килг9н, сы1ыштары мен9н  9йле баш3орттарынан. Был ха3та Ми4ле19ле 76мер са1ында ата8ынан 8орашып белг9н була, 9 8у4ынан ул 72е ата- бабаларыны4 телд9н килг9н тарихын, архив материалдарын э2л9п табып д5р56л9й. «Граждандар 8у1ышы тамамлан1ас, М9ск9729 академияла у3ы1анда, архивтан атайым 87229рен д5р56л97се документы табып алдым. Борон1о атай-олатай2ар И6ке  Ис9т провинция8ыны4 3ай8ы тир98енд9р9к й9ш9г9нд9рен белгем килг9йне мине4», - тип 85йл9п 3алдыр1ан боевой генерал дивизияны4 политб7лек начальнигы урынба6ары С.Р. Kадиров3а.

Ми4ле19лене4 тыу1ан ауылында 1907 йылда д7рт синыфлы беренсе ба63ыс земство м9кт9бе асыла. Ул ошо м9кт9пт9 5с5нс5 синыф3а тиклем белем ала, русса у3ыр1а, я2ыр1а 5йр9н9. (мм9 у3ыуын ташлап китерг9 тура кил9. Был ва3ытта, 3ыш ми2геленд9,  Ми4ле19лене4 ата8ы Мин8аж а1ай, оло а1а8ы  (хм9т19р9й 72 ауылдарына егерме са3рымдар тир98енд9ге Булгаков утарында тирм9нсе бай1а ялланып, ылау2а й5р5й. Ул да ололар2ы4 3ул ара8ына кереп, ылаусылы3 эшен9 тотоноп кит9. 15 – 16  й9шт9р29 инде ул мы3ты к9729ле, к5сл5, а3ыллы егет булып 76еп ет9, тирм9нд9 й5к тей97се булып эшк9 т5ш9. Уны4 ха3ында, д7рт9р ботло то3тар2ы туп урынына осороп уйната тор1айны, тип х9терл9й замандаштары. Был йылдар2а Ми4ле19лене4 9с98е л9, ата8ы ла 7лг9н була. Ул ауыл1а ту1андары янына 3айтып й5р5й, хужалы3 эшт9ренд9 яр2амлаша. Ауылдаштарын айырыуса б9л9к9й29н ат й9нле булыуы, 8абантуй2ар2а 3атнашып, беренселекте алыуы мен9н д9, бил бирм96 к5р9шсе булара3 та 8о3ландыр1ан.

1915йылда Ст9рлетама3та у21арыл1ан 8абантуй2а е4еп, б7л9кк9 к5м5ш самауыр к7т9реп 3айтыуы ха3ында ла и6т9лек 8а3лан1ан.

Шул у3 йылды4 й9йенд9 Ми4ле19ле %ф5н54 «Д.Д. Якимов 89м уны4 вари6тарыны4 тауар – пассажир пароходство8ы»нда й5к тей97се булып эшл9й башлай.

Бында уны4 к5р9шсе булара3 даны та1ы ла ки4ер9к тарала. Й9йге э6е к5нд9р2е4 бере8енд9 3аланы4 Ушаков ба3са8ында б98ле79н  3а2а3  батыры С9рс9н мен9н алыш3а сы1а ун алты й9шлек баш3орт егете Ми4ле19ле. Май2ан1а сы1ып, а2мы – к7пме к5рм9кл9шеп, ул - был итк9нсе, Ми4ле19ле 9зм97ер29й 3а2а3 батырын баш аша с5й5п т9 еб9р9. Был е4е7е 5с5н уны тальян гармун мен9н б7л9кл9й29р. Йыр, мо4  ярат3ан егет а2а3 та гармундан айырылмай. %ф5л9 й9ш9г9н йылдарында к5м5ш телле гармуны мен9н 89р ва3ыт й9шт9р ара8ында була.

Kыу1ын ми2геле ете7 мен9н, А1и2ел 7рен9н, у1а 3ушыл1ан тау йыл1аларынан 8ал а1ы2ып 3ыу1ынсылар т5ш9. Сафронов пристанене4 тир9 – я1ында ял с919тт9ренд9 йыр, 3урай мо4дары я41ырай. Улар1а Ми4ле19лене4 гармун тауыштары 3ушыла.

II БYЛЕК. Kы2ыл армия сафтарында. 

2.1. Kанлы граждандар 8у1ышы.

1917 йылды4  октябрь к5нд9рен ул 9леге пароходствола « Урал» пароходыны4 матросы булара3 3аршылай, эшсел9р х9р9к9тенд9 3атнаша. Шул у3 йылды4 а2а1ында  тыу1ан ауылы Бишт9к9г9 3айта. Ауыл сходтарында Советтар2ы я3лап сы1ыш я8ай. 1918 йылды4 август урталарында, а3тар 7тк9рг9н мобилизациянан 3асып, ауыл егетт9ре, Ми4ле19ле Шайморатов ет9кселегенд9, В.К. Блюхер2ы4 был ва3ытта Белореттан сы1ып Архангелг9 килеп етк9н К5нья3 Урал партизандар армия8ына барып 3ушыла. Шул к5нд9н алып 17мерене4 8у41ы с919тен9с9, егерме биш йыл буйы дауам итк9н х9рби тормошо башлана Ми4ле19лене4.

         Шайморатовсылар т5рк5м5 разведка эскадронына  беркетел9. Ти229н улар Э6ем 8ыуын кисер алдынан, у4ышлы разведка 7тк9реп, батырлы3 к7р89т9л9р, М.М. Шайморатов3а командарм яу1ир2ар сафы алдында р9хм9т белдер9. Блюхер армия8ы, тау 89м йыл1алар аша а3 гвардиясылар тылынан 1500 километр юл 7теп, 10 – 12 сентябр29 %ф5 губерна8ыны4 т5нья1ында, х92ерге Пермь 5лк98ене4  Т5й- Озёрское                                ауылы эрг98енд9, Kы2ыл 19ск9р29р2е4 К5нсы1ыш фронты 5с5нс5 армия8ына барып 3ушыла.  Ти229н партизандар 19ск9ре  5с5нс5 армия составында  д7ртенсе Урал дивизия8ы итеп 72г9ртелеп,  регуляр х9рби бер9мек булып кит9. М.М. Шайморатов ошо дивизия сафында Колчак 19ск9рен9 3аршы 8у1ыштар2а 3атнаша.

 1919 йылды4 июненд9 Петроград фронтында х9лд9р 3ыр3ыулашыу ар3а8ында, К5нсы1ыш фронттан 3ай8ы бер частар2ы ашы1ыс р97ешт9 Петроград эрг98ен9 к7сере7 к9р9кле тип табыла. Петроград3а о2атыл1ан батыр яугир2ар ара8ында М.М. Шайморатов та була. 1920 йылды4 я21ы ай2арына тиклем эскадрон командиры М.М.Шайморатов Т5рк5стан фронтыны4 беренсе армия8ы составында1ы  беренсе Айырым баш3орт-татар кавалерия бригада8ы сафында Ырымбур эрг98ен9н алып Каспий буй2арына тиклем, артабан Kа2а1станды4 Уйыл буй2ары, Т5рк5стан с7ллект9ре, Фир19н9, Ете8ыу аша 8у1ыша-8у1ыша ме49рл9г9н километр юл 7теп, Совет-Kытай сиген9 барып ет9. 1920 йылды4 июнь баштарында М.М. Шайморатов хе2м9т итк9н х9рби часть Киев эрг98ен9 – К5нья3 – К5нбайыш фронтты4 12 – се армия8ына к7серел9. Бында ул 72ене4 я3таштары – М.Л. Мортазин командалы1ында1ы Айырым баш3орт кавалерия бригада8ыны4 эскадрон командиры сифатында а3 пандар1а 3аршы батыр2арса 8у1ыша. С. Р. Kадиров ошондай бер ва3и1а тура8ында я2а. « Был 8у1ыштар2а, - ти ул, - М.М. Шайморатовты4 эскадроны айырыуса 2ур 3а8арманлы3 к7р89т9. Пенязевич тиг9н бер утар2ан дошман отряды 3ы2ылдар тылына сап3ын я8ар1а йыйыныуын ишетеп, Шайморатов 72ене4 эскадроны  мен9н к5тм9г9нд9 улар2ы барып ба6а, 3аушап 3ал1ан поляктар а3 флаг к7т9р9, 815 8алдат 89м офицер, 931  ат 3ыйыу егетт9р 3улына т5ш9».

1920 йылды4 август а2а1ында М.М, Шайморатов  я4ынан беренсе Айырым  баш3орт-татар  кавалерия бригада8ына к7серел9. Бында, Бохара 3ала8ы 729генд9ге,  9мир резиденция8ын ал1ан ва3ытта та1ы батырлы3 к7р89т9. Сентябрь а2а1ында М.М. Шайморатов эскадроны С.М. Буденный2ы4 беренсе атлы армия8ыны4 О.И. Городовиков командалы1ында1ы икенсе кавалерия корпусы составында  Донда1ы Ростов 3ала8ын, а2а3 Ростов 5лк98ен Врангель армия8ынан азат ите729 3атнаша. Артабан йыйылма кавалерия бригада8ы сафтарында Перекопты штурмлау2а батырлы3тар к7р89т9. Ошонда 3аты яралдана. Яра8ы у4алыу мен9н, полк командование8ы уны мосолман 8у1ышсылары 5с5н Kазанда асыл1ан х9рби м9кт9пте4 кавалерия курстарына у3ыр1а еб9р9. Ни бары бер йыл сама8ы ва3ыт эсенд9 М.М. Шайморатов 72ен 89р я3тан да 89л9тле,  т9р9н белемг9 ынтылыусы курсант итеп к7р89т9.  Волга буйы кавалерия курстары ара8ында х9рби уйындар2а ул, граната ыр1ытыу, трамплиндан 8икере7, сабып бар1ан ат 56т5нд9 3ылыс ай3ау ке7ек ярыштар2а 3атнашып, беренсе урынды ала.

1921 йылды4 октябренд9 М.М. Шайморатов я4ынан граждандар 8у1ышы фронтында. Ул С.М. Буденный2ы4 Кавказ фронтында х9р9к9т ите7се беренсе атлы 19ск9ренд9 я4ынан эскадрон командиры. Ошонда к7р89тк9н батырлы3тары 5с5н командарм у1а исеме я2ыл1ан к5м5ш 3ылыс тапшыра.

               2.2. Х9рби белемде камиллаштырыу.

Ни8ай9т, ил 56т5н9 3анлы 3ырау булып т5шк9н граждандар 8у1ышы тамалана.

М.М. Шайморатовты4 и4 беренсе тел9ге, 9лбитт9, форсаттан фай2аланып, у3ыу2ы дауам ите7, х9рби белемде камиллаштырыу. 1922 – 1924 йылдар2а т9729 Томбовта х9рби, унан М9ск9729 ВЦИК эрг98енд9ге Ю1ары д5й5м 19ск9ри училищены тамамлай. 1924 -1931  йылдар2а – Кремелде 8а3лау буйынса эскадрон командиры, полк командиры 89м ВЦИК эрг98енд9ге училищела у3ытыусы.

1931йылда М.М. Шайморатов М.В. Фрунзе исеменд9ге Х9рби Академияла,  б7т9н ф9нд9р мен9н бер р9тт9н, к5нсы1ыш 89м Европа телд9рен 5йр9не729 айырыуса тырышлы3 к7р89т9. *9м шул й989тт9н 2ур у4ыш3а 5лг9ш9. Был и89 8у4ынан уны4 биография8ында м58им роль уйнай. Спорт 5лк98енд9 л9 ярыштар2а 3атнаша, диск ыр1ытыу2а алдын1ылы3ты бирм9й. Академияны М.М. Шайморатов 1934 йылда алтын ми2ал мен9н тамамлай. 1934 йылды4 к525н9н бер йыл буйы Т5рки9л9 х9рби атташе булып тора. 1935 йылды4 а2а1ында, Т5рки9н9н са3ыртып алып, Kытай1а х9рби атташе итеп билд9л9й29р.  Унда бер 7к ва3ытта Кантон 3ала8ында ю1ары х9рби училищела у3ыта, марксизм – ленинизм классиктарыны4 969р29рен 3ытай телен9 т9ржем9 ите7 эшен9 л9 булышлы3 ит9. 1936 йылда М.М. Шайморатов3а полковник звание8ы бирел9. Был ва3ытта ул инде Kы2ыл Армияны4 я3шы 92ерлекле, абруйлы, 89л9тле офицер2ары и69бенд9 була. 1938 йылда ул Kы2ыл Байра3 ордены мен9н наградлана. 1940 йылды4 декабрен9н 1941 йылды4 авгусына тиклем полковник М.М. Шайморатов й9н9 Кремелде 8а3лау буйынса полк командиры, шулай у3 Kы2ыл Армия Генштабыны4 б7лек начальнигы урынба6ары.

III БYЛЕК. Б5й5к Ватан 8у1ышы йылдарында1ы 3а8арманлы1ы.

3.1.Эскадрон командиры.

М.М. Шайморатов 1941йылды4 авгусында 72ене4 полкы мен9н фронт3а кит9 89м генерал – майор Л.М, Доватор2ы4 кавалерия т5рк5м5н9 барып 3ушыла. Фронт 8ы2ы1ына барып ете7 мен9н, Смоленск 5лк98енд9,  дошман тылына рейд3а инерг9 приказ бирел9. Шайморатов полкы  командованиены4 приказын намы6 мен9н 7т9п, рейдтан 9йл9неп 3айта. Икенсе тап3ыр Волоколамск й7н9лешенд9, й9н9 дошман тылына 7теп инеп, 3аты 8у1ыштар алып барыр1а тура кил9.

1941 йылды4 19 ноябренд9, Баш3ортостан х5к7м9тене4 7тенесен 39н919тл9ндереп, Д97л9т Оборона  Комитеты  баш3орт милли атлы дивизия8ы т5257 тура8ында махсус 3арар 3абул ит9. Был 3арар2ы Баш3ортостан хал3ы 2ур  энтузиазм 89м рухи к7т9ренкелек мен9н 3аршылай 89м хуплай.

Н93 бына ошо ва3ытта, М9ск972е 8а3лау 5с5н 3аты 8у1ыштар бар1анда, %ф5г9 СССР Д97л9т оборона комитетынан Баш3ортостанда бер юлы ике милли кавалерия дивизия8ын ойоштороу тура8ында телеграмма килеп т5ш9. Баш3ортостан партия ойошма8ы 89м республика х5к7м9те е4 8ы21анып ойоштороу эшт9рен9 тотона.  Ти2 арала республика хе2м9тс9нд9ре и69бен9  112-се Баш3орт кавалерия дивизия8ы ойошторола. Декабрь урталарында  фронттан полковник  Шайморатов 3айтып т5ш9 89м ойошторолоп ят3ан дивизияны 3абул итеп ала. Т9жриб9ле офицер2ар: майор2ар Г9р9й Нафи3ов, !ариф Ма3аев, Та8ир К7симов полк командир2ары итеп т919йенл9н9. Дивизия составында шул осор2а 82 процент баш3орттар, 3ал1ан 18 проценты татар2ар, рустар 89м баш3а милл9т в9килд9ре була.

Республика хал3ы 3улынан килг9нде4 б5т5н585н д9 эшл9й. Дивизияны биш ай буйы  Баш3ортостан 72ене4 эске резервы и69бен9 ашата, кейендер9, амуниция мен9н т9ьмин ит9. «8 Март»  теге7 фабрика8ы баш3орт атлыларына шинелд9р, гимнастеркалар, Ст9рлетама3 ая3 кейемд9ре фабрика8ы итект9р, й7г9нд9р тег9, эй9р29р эшл9й, Белорет металлургия заводы тачанкалар, бричкалар я8ай. Ауылдар2а тундар тегел9, быймалар ба6ыла, бей9л9й29р, ойо3баштар б9йл9н9, на1ышлап 3улъяулы3тар, т9м9ке янсы3тары сигел9. Шуны ла 9йтерг9 к9р9к, дивизия 13355 ат, 12311 амунициялар комплекты, ме49рл9г9н тонна а2ы3 – т7лек 89м фураж мен9н т9ьэмин ител9. %с ай буйы ал8ы2 – ял8ы2 х9рби 92ерлек 7тк9рел9. М.М. Шайморатов т97ге к5нд9р29н 7к 72ен талапсан, белемле 89м х9ст9рлекле командир итеп к7р89т9. С.Р. Kадиров уны4 дивизия1а килеп т5шк9нд9н 8у4 т97ге к5нд9рен бына нисек и6к9 ала:

«Уны дивизия 8у1ышсылары шатланып 3аршы алды. Дивизияны4 5лк9н офицер2ар составы йыйылды, полковник улар2ы 72ене4 биография8ы мен9н таныштыр2ы, дивизия алдында тор1ан т5п бурыстар тура8ында асы3 итеп 85йл9не.  Бе22е4 к74елд9р29 ул т97ге к7ре729н 7к т9р9н э2 3алдыр2ы,  89мм9бе229 у1а 3арата ышаныс той1о8о уянды.

М.М. Шайморатов баш3орт хал3ыны4 х9рби традицияларын я3шы бел9, 8у1ышсылар2ы шул традициялар2ы 76тере7, байытыу ма3сатында т9рби9л9рг9 ынтыла. Ва3ыт тар булыу1а 89м 3ыш3ы 8ыуы3тар1а ла 3арама6тан, уны4 тын1ы8ы2 х9ст9рлеге ар3а8ында дивизияны4 8алдаттары 89м офицер2ары ти2 арала тейешле х9рби белемг9 эй9 булды».

 Ни8ай9т, 8у1ыш3а о2атыу к5н5 килеп ет9. Башта ике т97лек буйы дивизияны4 92ерлек ким9лен9 смотр 7тк9рел9. Д97л9т оборона комитеты а1за8ы Советтар союзы Маршалы х9рби 92ерлекк9 ю1ары ба8а бир9.

« 22март к5н5. Дивизия тарихында был бик х9тир9ле, г7з9л к5нд9р2е4 бере8е булып 3алыр, - тип я2а 72ене4 к5нд9лдект9ренд9 дивизия ветераны С.Р. (либаев 89м былай тип дауам ит9: - Б5г5н дивизия1а Баш3ортостан х5к7м9тене4 байра1ы 89м халы3ты4 наказы тапшырыла…»

 12 апрелд9 дивизия тулы составында, эшелондар1а тей9леп, юл1а сы1а. Ул к5нд5, ул с919тт9р2е та1ы ла ентеклер9к к72 алдына килтере7 5с5н та1ы ла полк комиссары С.Р. (либаевты4 к5нд9лект9рен9 м5р9ж919т ит9йек:

«9апрель… Б5г5н беренсе эшелон бирелде. Тей9ле7 11 апрелд9 12 с919тт9 башланды. Башта, билд9ле, бе22е4 полк тей9лде.

 Ти229н баш3а эшелондар 2а бирелде. Т97ге 5с эшелонды4 бере8енд9 Шайморатов 89м уны4 штабы киnте. К7симов – алда1ы, мин – д7ртенсе эшелонда. 12 апрель  к5н5 18 с919тт9 3у21алды3.

( С.Р. Kадировты4 «Уттар 8ыу2ар аша» китабына к72 8ал8а3, ошондай юлдар2ы у3ырбы2: «А1и2елд9 бо2 кит9; 3айындар б5р5л9н9; тау ит9кт9ренд9 умырзаялар морон т5рт9; йылы я3тан бер - бер артлы 3оштар 3айта… Т9би19тте4 йо3о8онан уян1ан м9ле.»

 Ме4 ту1ы2 й52 3ыр3 икенсе йылды4  ту1ы2ынсы апреле. 112 – се Баш3орт атлы дивизия8ы эшелондар1а тей9л9. Яугир2ар2ы4 й5229ренд9 т979к9ллек, к7229ренд9 ос3он. Kай2алыр 3урай тарталар, кемдер гармунда 8ы22ыра. Йыр. Шат тауыштар. К5л5ш. Аттар быш3ыра. Бына бер са3 тынлы3 урынлаша. *у1ыш3а ките7се  3ы2ылармеецтар1а ВКП (б)-ны4Баш3ортостан %лк9 Комитеты 89м х5к7м9тене4 изге юл фатиха8ы у3ыла:

«…Баш3ортостан х5к7м9те, баш3орт атлы дивизия8ы данлы Kы2ыл Армияны4 баш3а частары мен9н берлект9 бе22е4 изге еребе22е немец илба6ар2арынан та2артыр 89м фашистик бандалар2ы тулы8ынса е4е72е т9ьмин итер, тип ышана…»

 Баш3орт 8ыбайлылары %ф5н9н 3у21алып китк9нд9н 8у4 15 т97лек 7те7г9, 1942 йылды4 25 апреленд9 Брянск 5лк98ене4 Сафроновка станция8ына барып т5ш5п, резервта тор1ан 8иге2енсе кавалерия корпусы составына 3ушыла. Ошонда, Брянск фронтыны4 оборона 8ы2ы1ында, я3таштарыбы2 1 Май к5н5н байрам ит9л9р. Дошман мен9н й52г9 й52 осрашыр алдынан    х9рби о6талы3ты камиллаштырыр 5с5н та1ы ла ике ай форсат тей9.

 Бына икенсе июль к5н5 ет9. Дивизия был ва3ытта Липецк 5лк98ене4 Тербуны районы Олымь йыл1а8ы буйында оборонала тора. Фашистар 3отороноп 85ж7мг9 к7с9. Т97ге е4е729р, т97ге батырлы3тар 89м ю1алтыу2ар… Был к5нд9р29 айырыуса  Г9р9й Нафи3овты4 полкы бик 2ур батырлы3тар к7р89т9.

 Дивизия о2он й9й буйы оборона 8у1ыштары алып бара. Шул осор2а, 25 июлд9, баш3орт атлылары янына «Красная звезда» г9зитене4 72 х9б9рсе8е, я2ыусы Константин Симонов килеп т5ш9, улар2ы4 батырлы3тары мен9н таныша. 31 июлд9 г9зитт9 уны4 баш3орт дивизия8ы яугир2арына арнал1ан очеркы ба6ылып сы1а.

 Ауыр 8у1ыш шарттарында ла тыу1ан республика мен9н б9йл9неш 525лм9й. Фронтта 92 ген9 тынлы3 бул1анда, ял ва3ыттарында частар2а йыр, мо4, 3урай тауыштары я41ырай. Ошо у3 1942 йылды4 й9йенд9  ата3лы хореограф Ф9йзи !9ск9ров, дивизия1а килеп, художестволы 72ешм9к9рлек ансамбле ойоштора.

Дивизияла М.М, Шайморатовты4 абруйы 9йтеп б5т5рг5852 2ур була.  *алдаттар 89м офицер2ар уны4 ет9кселегенд9 8у1ышыу2ы 7229ре 5с5н 2ур м9рт9б9 тип и69пл9й29р. О2айлы походтар2а, хатта 3атмарлы 8у1ыштар барышында ла ул 72ене4 3ул а6тында1ылар1а, дивизия яугир2арына 3арата х9ст9рлекле м5н9с9б9тт9 була, б7т9н командир2ар2ан да шуны талап ит9. Шуны4 5с5н баш3орт атлылары бик к7п ауыр 8ынау2ар, х9рби операциялар ва3ытында 19ж9п 2ур сы2амлылы3 89м батырлы3 5лг5л9ре к7р89т9.

1942 йылды4 октябрь урталарынан, м969л9н, дивизия, элекке позицияларын б7т9н частар1а 3алдырып, Сталинград3а табан биш й52 километрлы3 марш я8ар1а тейеш була. Атлылар1а ф939т т5нг5 с919тт9р2е ген9 фай2аланыр1а тура кил9. Т919йенл9нг9н урын1а улар ва3ытында имен – аман барып ет9л9р. 8 – се кавалерия корпусы, шул и69пт9н баш3орт дивизия8ы, Сталинградта1ы фашист 19ск9р29ре группировка8ыны4 т9ьмин9т юлын ки6е7 5с5н Шыр йыл1а8ына табан х9р9к9т итерг9 тейеш була. Атлы 19ск9р бер ай буйы      бер ышы38ы2 асы3 ту4 далала танктар, самолеттар мен9н 3ораллан1ан дошман частарына 3аршы 8у1ыштар алып бара. К5ст9р тиге2 т7гел, ю1алтыу2ар к7п.  (мм9 атлылар барыбер ал1а бара, ти6т9л9рс9 ауылдар2ы, 3алалар2ы азат ит9.  Kаршы я3та тор1ан дошман 8алдаттары 89м офицер2ары ара8ында танкылар2ан да, артилериянан да, пулеметтар2ан да 3ур3май тор1ан дивизия тура8ында х9б9р тарала.

 1943 йылды4 6 февраленд9 8 – се кавалерия корпусына фронт 8ы2ы1ы аша фашистар2ы4 т9р9нд9ге тылына 7теп, Ворошиловград – Дебальцево тимер юлын 525п, 3 – с5 гвардия армия8ы частарына Ворошиловградты азат ите729 булышлы3 ите7 бурысы 3уйыла. Шулай итеп, дивизия тарихында 2ур батырлы3тар 89м бик к7п ю1алтыу2ар мен9н билд9ле о2айлы рейд башланып кит9. %6т97ен9 баш3орт дивизия8ына, 89р ва3ытта1ыса, рейд3а керг9нд9 л9, 3амау2а 3алып, дошман 3улса8ын аша сы33анда ла б7т9н частар1а юл ярып,  гел ген9 корпусты4 алдынан барыр1а тура кил9. Был юлы ла шулай була. Ике а2на буйы, т9р9н 3ар ярып, дошман тылына х9р9к9т ит9 кавалеристар. 10 февралд9 Дебальцево – Ворошиловгшрад тимер юлын 5257г9 5лг9ш9л9р. Фашистар кавалерия корпусына 3аршы я4ынан – я4ы к5ст9рен ташлар1а м9жб7р була.  Был и89, алдан уйла1анса, Ворошиловградты ти2 арала азат итерг9 м5мкинлек тыу2ыра. Шул к5нд9р29 8 се кавалерия корпусына – 7 –се, 112 – се Баш3орт дивизия8ына 16 – сы гвардия дивизия8ы тиг9н исемд9р бирел9.  Дивизия составында1ы 275 – се,294 – се, 313 – с5 полктар 58 –се, 60 – сы, 62 –се гвардия полктары тип 72г9ртел9. Баш3орт кавалери8ы сафтары был ва3ытта инде к7п т5рл5 милл9т в9килд9ре мен9н тулыландырыла. Дивизия ауылдар2ы, станциялар2ы фашистар2ан азат итеп, халы3ты подполье 89м партизандар к5р9шен9 к7т9ре7 буйынса ла м58им эш алып бара.

3.2. *у41ы алыш.

         Рейдта командованиены4 корпус алдына 3уйыл1ан задание8ы тулы8ынса 7т9л9. Фронт 8ы2ы1ы аша нисек т9 72ебе22е4 я33а йырып сы1ыр1а к9р9к. Шул у3 ва3ытта фашистар корпусты 3ы63андан- 3ы6а бара.

Бына 23 февраль ирт98е. 5 с919т 30 минутта атлы эскадрондар ал1а ынтыла. Дивизия, корпус3а юл ярып, дошманды4 оборона 8ы2ы1ын йырып 7терг9 тейеш.  +кенеск9 3аршы, бик 3имм9тк9 т5ш9 рейдты4 был 8у41ы операция8ы. Ме49рл9г9н яугир2ар яу яланында ятып 3ала. Ошо ут эсенд9 легендар кавалерия командиры, генерал-майор  Ми4ле19ле Шайморатовты4 да 17мере 525л9.

 Бына ул к5нд5 нисек х9терл9й С.Р. Kадиров:

 «Корпус командиры генерал –лейтенант М.Д. Борисов 72е ту3тал1ан Беренсе Юлино утарына М.М. Шайморатовты са3ыр2ы. Уны4 мен9н мин  89м бе22е4 дивизияны4 махсус б7леге начальнигы гвардия майоры М. И. Кузнецов бар2ы3. Йорт3а килеп ине7 мен9н Борисов Шайморатов3а: «Ни49 ти2ер9к ал1а бармай8ы4?» - тип 8орау бир2е. Шайморатов  алда1ы  89м флангылар2а1ы х9лде а4лата башланы.  Л9кин  корпус командиры ки6екм96т9н дошман фронтын йырып сы1ыр1а т93дим итте. М.М, Шайморатов ашы3майра3 эш ите7, т749р9к оборона тот3ан х9лд9, т9729 к5сл5 разведка еб9реп, обстановканы билд9л97, артта 3ал1ан тылды, артиллерияны тарттырыу, шунан 8у4 1ына х9р9к9т ите7 я1ында тор2о. Корпус командиры 72 фекерен9н 3айтма1ас, М.М. Шайморатов 2ур т72ем8е2лек 8а3лап, та1ы бер 3ат 72ене4 т93димд9рен д9лилл9не. «Бер т97лек  ва3ыт биреге2. Б5т9ге22е и69н-8ау, ю1алтыу8ы2 алып сы1ам», - тине ул. Л9кин корпус командиры х92ер 7к приказды 7т9рг9 бойор2о. Шунан 8у4 М.М.Шайморатов дивизия1а 3у21алыр1а 9мер бир2е.

Kарлы 8у1ыш яланы. Бе22е тулы8ынса уратып алып ю3 ите7 5с5н дошман ашы1ыс саралар к7р9. М.М, Шайморатов 72ене4 йыл1ыр 3ара бей98ен уйнатып, ал1а килеп ба6ты:

 - Гвардиясы ипт9шт9р!  *е2 бы1а тиклем бул1ан 3аты 8у1ыштар2а 8ынатманы1ы2. Дошман тылына ике а2на буйына Ватан 3уш3ан бурысты 7т9неге2. Инде ошо х9л иткес 8у1ышта ла 8ынатма68ы1ы2 тип ышанам. ( х92ер, ал1а, ипт9шт9р! – тип 8у1ышсылар2ы 72е артынан 9й29п сапты.

 …Бе2 майор М.И. Кузнецов 89м майор  !афаров мен9н берг9 генерал –майор М.М, Шайморатов эрг98ен9 я3ынлаш3анда, уны дошманды4 уты2лап 8алдаты 89м офицеры сол1ап ал1айны. Бе2 у1а ташлан1ан фашистар1а 3аршы ут асты3. Дошман 8алдаттары мен9н 3аты 8у1ыш алып бар1ан бер арала, мин генералды4 ат 56т5н9н ерг9 ау1анын к7реп 3алдым. Уны4 аты бе22е4 к72 алдынан елеп 7тте. Генералды 8а3лаусы ун ике 8у1ышсы х9р9к9т8е2 ят3ан генералды4 тир98енд9 дошман мен9н 7лемесле 8у1ыш алып бара. Бе2, ни тиклем тырыш8а3 та, улар1а яр2ам ит9 алманы3, с5нки 72ебе22е л9 уратып ал1айнылар.»

 Ошо к5нд54 ша8иты бул1ан  Ш9риф С9лим улы Салитов та комдивты йылы х5рм9т мен9н и6к9 ала. Дивизияла ул  алтынсы отделды4 начальнигы була. Гвардия майор звание8ы мен9н тамалай 8у1ышты.  1995 йылды4 15 июненд9 «Татарстан Республика8ы» газета8ында Шайморатов тура8ында я2ып сы1а.  

Шулай у3 та1ы ла бер ша8ит – Х9мз9 Мирсалих улы Kасымов. Ул сы1ышы буйынса Са3ма1ош районы (хм9т ауылы егете. Рейдтан сы33анда партизандар отрядына эл9г9, 9 уны х9б9р8е2 ю1ал1андар исемлеген9 индер9л9р. Бына ул нисек х9терл9й был к5нд5:

« Ирт9н ирт7к  Шайморатовты корпус командиры Борисов 72ен9 са3ыртты. Бер нис9 офицер уны4 мен9н бар2ы3.  Штаб ауыл 5й5нд9 урынлаш3ан ине.  Мин 5й алдында йылыныр1а инг9йнем, 5й ишеге ябылып б5тм9г9нлект9н 5й29ге 85йл9ше72е ишетерг9 тура килде. Борисов айы3 т7гел ине. Ул Шайморатов3а: «Ни49 фронт линия8ын 8аман 52м9й8еге2?» - тип 3ыс3ыр2ы. Шайморатов у1а: « Разведка я8амайынса, дошман1а к72г9-к72 барып, бе2 б5т9 8у1ышсыларыбы22ы харап ит9с9кбе2. Мин башта дошманды4 к5с5н, й7н9лешен белг9нд9н 8у4 1ына оборона яулар1а булдым, ми49 быны4 5с5н бер т97лек ва3ыт  ет9.  Мин 72емде4 дивизиямды ла,  баш3а корпус подразделенияларын да рейдтан  и69н – 8ау ю1алтыу8ы2 алып сы1ам» ,- тип  х9лде а4латыр1а тел9й. Л9кин Борисов та1ы ла асыуланып: «  Бында кем корпус командиры? Кисекм96т9н  дошман фронтын йырып сы1ыр1а.» - тип бойор2о.

         Йыйылыш б5тк9нд9н 8у4,  комдив бик к74ел8е2 89м уйсан ине. Салитовты са3ырып у1а фарман бир2е л9, 72е штаб офицер2ары мен9н дошман я1ына табан юллана.  Дошмандар 3апыл ата башлай2ар. Генералды4 «Ал1а! Ватан 5с5н, мине4 артан!» , тип 3ыс3ыр1ан команда8ын асы3 ишеттем. Дошман уты мен9н атынан йы1ылып т5шт5, та1ы атына менеп ултыр2ы. О2а3 7тм9не та1ы йы1ылды. Унда барыуы м5мкин т7гел ине.  Бе2 баш3а участокта атыш алып бара башланы3».

Ошо алышта 3атнаш3ан  16 – сы гвардия начальнигы Кузнецов Михаил Ильичты4 х9терл97е буйынса: « Мин9н 150 – 200 метр алы6лы3та ине Шайморатов. Уны4: «Ал1а! Мине4 арттан!» тиг9н команда8ы ишетелде. Дошмандан 50 – 100 метр алы6лы3та уны дошман уты атынан йы1ып т5ш5р25, 89м ул кире атына менде, л9кин кире йы1ылды.Немецтар уны4 командир ик9не я3шы ш9йл9нел9р 89м б5т9  к5ст9рен у1а й7н9лттел9р.  Шайморатов3а яр2ам1а барыр1а м5мкинлек ю3 ине.»

Бына рейдтан сы1ыу2ы ошолай 87р9тл9й29р командир2ар.

Y29к архив материалдары ла ошо факттар2ы д9лилл9й. Генерал Шайморатов корпус командиры Борисов янынан сы33анда у3 был 8у41ы яу ик9нен а4ланы.   Разведка я8амайынса, ары1ан 8алдаттар мен9н, патрон8ы2, а2ы38ы2 дошман1а 3аршы барыу б5т98ене4 7лемен9 килтер9с9к. Шайморатов Салитов3а приказ бирг9нд9н 8у4, ошондай 3арар1а кил9 – немецтар позиция8ына к72м9-к72 барып, б5т9 утты 7229рен9 алыр1а. Дивизия билд9л9нг9н урын1а килеп етк9с, унда барыр1а ярама1анлы1ын а4лаяса3. Шулай була ла.

Генерал 72ене4  д7рт штаб офицеры 89м ике 8алдат мен9н дошман позиция8ына й7н9л9р.  Был с919т 8иге229р – ту1ы22ар тир98енд9 була.  Шайморатовтар2ы4 дошман позиция8ына барып етерг9 70 – 100 метр сама8ы 3ал1ас, 3апыл ут асалар.  Ни 5с5н немецтар Шайморатов группа8ына 2ур и1тибар бир2ел9р ик9н?  С5нки немецтар, офицер2ары мен9н 2ур начальникты к7ре7 мен9н,  ошонан йырып сы1ыр1а уйлай2ар, тип у4 89м сул флангылар2а1ы б5т9 к5ст9рен бында килтер9л9р.

 Был ва3ытта Фондеранцев дивизия8ын Шайморатов  билд9л9г9н урын1а килтереп еткер9. Улар2ан 500 – 600метр йыра3лы3та Шайморатов т5рк5м5н54 3ыйратылыуын к7р9.  Тим9к, унда барыр1а ярамай.  Н93 ошонда Дивизия икег9 б7лен9 89м 92 ю1алтыу2ар мен9н  рейдтан  сы1алар. Рейдтан сы33ас, икенсе к5нд5 Шайморатов Генералды4 ш9хси  документында: «Х9б9р8е2 ю1алды» - тиг9н я2ыу барлы33а кил9. *9м ошо я2ыу генералды4 алда1ы тормошона бик 2ур йо1онто я8ай.

Шулай итеп,  Шайморатовты4 батырлы1ы  й529рл9г9н, ме49рл9г9н 17мер29р2е 8а3лап 3ала.

Шайморатов т5рк5м5н9н бер29н бер 8алдат и69н 3ала. Ул – Рамазан Билалов.  Бына ул ним9 85йл9й: «  1943  йылды4 23 февраль ирт98енд9 мине 89м та1ы бер 8алдатты 89р ва3ытта ла Шайморатовты4 янында булыр1а тип т919йенл9нел9р. Нинд9й2ер йыйылыштан 8у4 Шайморатов Генерал 89м  бер  биш  штаб офицеры 89м бе2, ике 8алдат, юлдан китеп бара инек.  К5н я3тыра башла1айны, 3ал3ыулы3та 3ыуа3тар к7рен9. *9м 3апыл ошо 3ыуа3тар артынан  бе2г9 табан, пулеметтар2ан 89м автоматтар2ан ата башланылар.  Шайморатов: «Ашы1ы1ы2!  Фашистар1а 3аршы ут асыр1а!» -тип  бойор2о. Мин ранен булдым, л9кин б5т98ен д9 асы3 к7р2ем.  Шайморатов 8ул 3улына ранен булды. Бер офицер уны4 3улын б9йл9рг9 тотондо. Ошо ва3ытта та1ы ла бер пуля  эл9кте 89м ул 7лде. И69н 3ал1ан офицер2ар уны Штеровка ауылына табан к7т9реп алып киттел9р. Мин плен1а эл9ктем.»

Генералды4 7лемен9н 8у4, Штеревка ауылы халы3тарыны4 85йл97енс9, немецтар дивизия 8алдаттарыны4 89м Шайморатовты4 м9йетт9рен  5с – д7рт к5н буйы к7мерг9 р5хс9т итм9й29р. Улар 1943 йылды4 27 – 28 февраленд9 ген9 ерл9н9л9р..

        Ша8иттар к7р89тм98е буйынса, х5к7м9т комиссия8ы Украинаны4 Ворошиловград 5лк98енд9 Ми4ле19ле Шайморатовты4 х9л9к бул1ан 89м к7мелг9н урынын асы3лай.

         1943 йылды4 октябренд9, Донбассты немецтар2ан азат итк9нд9н 8у4, Шайморатов 89м баш3а 8алдаттар2ы4 к9729л9рен Штеревка ауылыны4 Т7б9н ба3са8ына к7сереп к7м9л9р. Комиссия а1залары ла быны д9лилл9не.

        1948 йылды4 20 октябренд9 Варошиловград 5лк98ене4 Петровский исеменд9ге заводында урынлаш3ан 5273 8анлы х9рби частына к7сереп  к7мел9.

IV БYЛЕК. Шайморатов генералды4 3а8арманлы1ына б9йле б5г5нг5 к5нд9ге б9х9ст9р.

Баш3ортостан тарихында 1ына т7гел, хатта б5т9 Р9с9й29 л9 исеме ки4 таныл1ан, са1ыу ш9хест9р2е4 бере8е – Ми4ле19ле Шайморатов.

 Уны4 батырлы1ы халы3 к74еленд9 й9ш9й. Шайморатов генералды4 392ерле образы йыр2ар2а, ши1ыр2ар2а, романдар2а, драмалар2а, картиналар2а м94гел9штерел9.  

        (мм9, и4 м58име ген9 эшл9нм9г9н – у1а Советтар Союзы Геройы исеме б5г5нг5 к5нд9 л9 бирелм9г9н. 

Шайморатов вафат бул1андан 8у4, х9б9р8е2 ю1алды, 9сирлекк9 эл9кте тиг9н 87229р й5р5г9н. Ошо ял1ан фекер29р ар3а8ында у1а звание бирелм9й 3ала.Уны4 мен9н берг9 8у1ыш3ан ипт9шт9ре ошо ял1ан фекер2е ин3ар  ит9 алма1андар. С5нки урынында тикшерерг9 м5мкинселект9ре л9 89м хо3у3тары ла булма1ан. Егерме биш йыл буйы тыу1ан илен9 то1ро  хе2м9т итеп,  к7пме яугир2ар2ы 72е артынан 9й29п бар1ан батыр, 3ыйыу генерал-майор исеме ал1ан кеше Советтар Союзы Геройы исемен9 лайы3 т7гелме ни?  Ни 5с5н? – тиг9н 8орау   б5г5нг5 к5нд9 л9 яуап8ы2 3ала.

1948 йылда Ю1ары президиум  советы, БАССР – 2ы4 Минист2ар Советы И.В. Сталин1а  хат мен9н м5р9ж919т ит9л9р. Ул хатта  Ми4ле19ле Шайморатов3а Советтар
Союзы герое исемен бире7ен 8орай2ар. Ошондай у3 хат мен9н КПСС – ты4 обком секретары С.А, Ва1апов М9ск97г9 барып 3айта. Был беренсе омтолош у4ыш8ы2лы33а осрай.

1958  йылда  КПСС –ты4 обком секретары З.Н. Нуреев ЦК КПСС – 3а  шул у3 8орау мен9н м5р9ж919т ит9л9р. Унда беренсе кавалерист С.М.Буденый2ы4 « Ми4ле19ле Шайморатов3а Советтар Союзы исеме бирерг9 тиг9н тел9кте хуплайым»,  тип виза 8у1ыл1ан була.  Л9кин 8525мт98е булмай.

        1963 йылды4 27 1инуарында  7 –се гвардия кавалерия корпусыны4 гвардия генерал- майоры Борисов Советтар Союзы Маршалы ипт9ш Малиновский1а тулы рапорт я2а.  Ошо рапорта Борисов Шайморатов генералды4 Б5й5к Ватан 8у1ышы йылдарыны4 беренсе к5н5н9н 8у41ы к5н5н9 са3лы тормош 89м х9рби хе2м9т юлын б9йн9-б9йн9 87р9тл9й. *9м Ми4ле19ле Шайморатовты4 Б5й5к Ватан 8у1ышы йылдарында к7р89тк9н батырлы3тары 5с5н Советтар Союзы геройы исеме бире729рен 7тен9. Был юлы ла был м9сь9л9 ы41ай х9л ителм9й.

         Борисов  1983 йылды4 18  мартында  танк 19ск9ре генерал-майоры Лозовский1а ошондай эст9лекле хат мен9н м5р9ж919т ит9.

         Шайморатов генералды4 тыуыуына 100 йыл тулыуын билд9л9г9н ва3ытта Баш3ортостан республика8ы х5к7м9те 89м Баш3ортостан президенты генерал и6т9леген9 2ур и1тибар б7лде, б5т9 дивизия ветерандары мен9н осрашыу ойошторолдо.

        Ветерандар советы был м9сь9л9не ы41ай х9л ите729рен 8орап м5р9ж919тт9рен дауам ит9л9р.  

Килер ул к5н, бирелер ул исем , тиг9н ышаныс мен9н й9ш9й29р б5г5нг5 к5нд9 л9 ветерандар. Бер ним9г9 3арама6тан, бе22е4 хал3ыбы2 Шайморатовты 72ене4 батыры итеп 8анай. *9м уны4 тура8ында1ы йыр 2а халы3 йырына 97ерел9. *72емде ошондай юлдар мен9н тамамла1ым кил9:

Ир-егетк9й яу2а ятып 3ал8а,

Тыу1ан Уралына ат 3айтыр.

Ат3айы ла уны4 ятып 3ал8а,

М94ге 7лм9й тор1ан дан 3айтыр.

Йом1а3лау.

Шайморатовсылар 7229рене4 85й5кл5 командирыны4 и6т9леген 89р са3 й5р9к т7р29ренд9 8а3лай. Уны4 исеме баш3орт кавалерия8ыны4 борондан быуындан быуын1а килг9н батырлы3 символына 9йл9н9.  Уны4 392ерле образы йыр2ар2а, ши1ыр2ар2а, романдар2а, драмалар2а, картиналар2а м94гел9штерел9.  Халы3 геройы ха3ыннда  За8ир Исм91илевте4 Kадир Даян 87229рен9 я2ыл1ан «Шайморатов генерал» йыры баш3орт хал3ыны4 и4 ярат3ан патриотик йыр2ар2ы4 бере8ен9 9йл9нде. Герой2ы4 тыу1ан ауылы Бишт9к9г9, %ф5 урамдарыны4 бере8ен9 Шайморатов исеме бирелде. А1и2ел йыл1а пароходство8ында «Генерал Шайморатов» исемле пароход бар.

 Kа8арман командир генерал- майор М.М. Шайморатов тура8ында1ы я3ты и6т9лек хал3ыбы22ы4 й5р9к т7ренд9 й9ш9й.

Эйе, 7229рене4 3айнар 3андарын т7геп,  бик к7пт9ре 19зиз й9нд9рен биреп, м94гелек дан 3а2анды баш3орт у2амандары. Илде фашизм 3олло1онан 3от3ар1ан батыр яугир2ар2ы4 изге и6т9леге хал3ыбы2 к74еле т7ренд9 й9ш9й.  (мм9 танкылар1а, минометтар1а 3аршы, 3улдарына 3ылыс тотоп, ат 56т5нд9 бар1ан 8ыбайлыларыбы2, асы3 далалар2а ту3тау8ы2 бомба1а тот3ан дошман самолеттарыны4 85ж7мен9н ышы3 таба алмайынса 89л9к9тк9 осра1ан кавалерия частары тура8ында уйла1анда, 1орурлы3 мен9н берг9 й5р9кт9 9сене7 той1олары ла кисер98е4… *у1ышты4 законы 39т1и – унда бары тик ю1арынан тороп х9л ител9 я2мыштар 89м булмыштар. (мм9, нисек кен9 булма8ын, республика, халы3 намы6ына тап т5ш5рм9не баш3орт 8ыбайлылары 89м улар2ы4 б98ле79н командиры.  Дон буйынан Эльба яр2арына тиклем ме49рл9г9н са3рым 8у1ышсан юл 7теп,м94гелек дан 3а2анды 112 – се кавалерия дивизия8ы.

         Илде4, милл9тте4 рухи к5с5н, 3е79тен,  кешелек донъя8ында тот3ан урынын и4 элек уны4 б5й5к кешел9ре, оло а3ыл эй9л9ре, илем, хал3ым тип й9ш9г9н 3а8арман рухлы заттары билд9л9й. ( халы3 72ене4 данлы3лы улдарын 89м 3ы22арын белерг9, улар мен9н 1орурланыр1а, 89р быуын улар 5лг585нд9 т9рби9л9неп, ф98ем  алып 76ерг9 тейеш.

  Kулланыл1ан 929би9т.

1. Белов Г.А. Путь мужества и славы. Уфа, 1964. 224 бит

2. Kадиров С.Р. Урал Б5рк5т5. Шайморатов тура8ында биографик м91л7м9тт9р. %ф5,  1981. 176 бит.

3. Kадиров С.Р. Уттар 8ыу2ар аша: фронт я2малары. %ф5, 1977. 224 бит

4. Р9шит Ш9к7р .Ар2а3лы баш3орттар.%ф5 – 2005

5. Насыров А.Х. Подвиг генерала. - %ф5: Китап – 216 с.

6. (либаев С.Р. К5нд9лек битт9рен9н. %ф5  1971. 188 бит

                                        Тикшерене7 эшене4 тезисы.

                                        Тема: Батырҙарҙың үлмәҫ даны

                                                   Мәңге өлгө булыр беҙгә !

Авторы:  МББУ – Са3ма1ош  ауылы гимназия8ыны4 6 а классы у3ыусы8ы

Ф9хретдинова Альбина.

Ет9ксе8е: баш3орт теле 89м 929би9те у3ытыусы8ы !абдулбасырова Г5лназ З9фир 3ы2ы.

Эште4 актуаллеге: 2013 йылды4 23 февраленд9 Шайморатов генералды4 батыр2арса 89л9к булыуына 70 йыл тула.

Эште4 ма3саты: т5рл5 сы1ана3тар2ан фай2аланып ,Шайморатов генералды4 тормош юлы тура8ында тулыра3 м91л7м9т туплау .

Эште4 предметы булып  Ми4ле19ле Шайморатовты4 тормош юлы тора.

 Ошо ма3сат3а б9йле р97ешт9 т7б9нд9ге бурыстар 3уйылды:

- Ми4ле19ле Шайморатоты4 балалы3 89м 76мер са1ында1ы тормошон 5йр9не7;

-;ы2ыл Армия  сафтарында х9рби хе2м9тен 87р9тл97;

-Б5й5к Ватан 8у1ышы йылдарында1ы 3а8арманлы1ы к7р89те7;

-Шайморатов генералды4 3а8арманлы1ына б9йле б5г5нг5 к5нд9ге б9х9ст9р.

Тикшерене7 эшенд9 к729те7, са1ыштырыу, анализлау, д5й5мл9штере7 методтары 3улланылды.

*ы1ымта я8апшуны 9йткем кил9: Баш3ортостан тарихында 1ына т7гел, хатта б5т9 Р9с9й29 л9 исеме ки4 таныл1ан, са1ыу ш9хест9р2е4 бере8е – Ми4ле19ле Шайморатов. Илде4, милл9тте4 рухи к5с5н, 3е79тен,  кешелек донъя8ында тот3ан урынын и4 элек уны4 б5й5к кешел9ре, оло а3ыл эй9л9ре, илем, хал3ым тип й9ш9г9н 3а8арман рухлы заттары билд9л9й. ( халы3 72ене4 данлы3лы улдарын 89м 3ы22арын белерг9, улар мен9н 1орурланыр1а, 89р быуын улар 5лг585нд9 т9рби9л9неп, ф98ем  алып 76ерг9 тейеш.