Формирование грамматического строя речи в средней группе

             Дунда  бүлгэмэй  хэлэнэй  байгуулга  бүрилдүүлгэ

         (Формирование грамматического строя речи  в средней группе)

     Дунда   бүлгэмдэ   грамматикын   үзэгдэлнүүд   үргэнөөр   хэрэглэгдэнэ.  Хамаанай падежай нэгэнэй ба олоной тоогой  юумэнэй нэрэнүүдые, Юумэнэй нэрэнүүдые тэмдэгэй нэрэтэй   падежда, тоодо  зүбөөр холбожо һурахые үргэлжэлүүлхэ .

      Захиран хэлэһэн үйлэ үгэнүүдые ( Дуула ! Хатара ! Һүрэ !) хэлэхэдээ, үхибүүд амитад - нааданхайнуудта гү, али нүхэдтөө хандан наадана. Дахуул үгэнүүдые  ( соо, доро, дээрэ, дунда, хажууда ) зүбөөр хэрэглэжэ  һурана.

     Хэлэлгын  хубинуудай   бии  бололгодо  үхибүүдээр  элдэб  аргын ажал ябуулагдана.Үхибүүд амитадай ба тэдэнэй түлнүүдые  олоной ба нэгэнэй тоодо  нэрлэжэ һурана ( миисгэй – миисгэйхэн- миисгэйхэнүүд).

   Үйлэ үгэнүүдые  нюурта ба тоодо  бии болгожо һураха  : би ерээб –  ши ерээш – тэдэ  ерээ., бидэ ерээбди -  таанар ерээт -  тэдэнэр ерээ .  Үйлэ үгэнүүдээр  холбуулал  ба   мэдүүлэл  зохёоходоо, үхибүүд  холбоо хэлэлгэдэ һурана.  « Мэдүүлэл  дүүргэ», « Юундэ шамда …  хэрэгтэйб ?» г.м наада - даабаринуудые дүүргэжэ болоно.

Дунда бүлгэмдэ  холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгэ  үргэлжэлүүлэгдэнэ.

            Холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгэ.

    Багшатаяа уншаһан онтохонуудай удха  хөөрэхэдөө, үхибүүдэй холбоо хэлэлгэ хүгжэнэ.

     Зураг хаража, багахан рассказ зохёожо,  тэрэнээ үхибүүн өөрынгөө  байдалтай жэшэжэ рассказ зохёожо  туршана.  Нааданхай хаража хөөрөө үнгэргэхэдөө, түрүүн багшатаяа, һүүлээрнь үхибүүн өөрөө хөөрэжэ һурана. « Би үбэлдэ дуратайб, юундэб гэхэдэ …» - эндэ үхибүүд зураглан, бодомжолон хөөрэжэ һурана.

    Дунда бүлгэмдэ зураглан хөөрэлгэдэ ехэ анхарал хандуулна.  Үхибүүд зурагуудые, зүйлнүүдые, нааданхайнуудые зэргэсүүлжэ,  зураглажа  һурана. Иимэ  схемээр үнгэргэжэ болоно : 1 ) зүйл нэрлэнэ; 2) зүйлэй шанар, шэнжэ, үйлэ нэрлэнэ ; 3 ) зүйл сэгнэнэ ( зүйлдэ үхибүүнэй хандаса ) . Энэ схемэ баримталан үнгэргэбэл, үхибүүнэй зураглан  ( нэн түрүүн зүйл элирхэйлнэ, зүйлэй шанар шэнжынь зураглана, зүйл сэгнэнэ, зүйлдэ үхибүүнэй хандаса) хөөрэхэ шадабари хүгжэнэ.

      Багшатаяа суг хамта рассказ зохёолгын схемэ хэрэглэжэ, хөөрэн хэлэлгын шадабари бүрилдүүлгэ үргэлжэлнэ. Холбоо хэлэлгын байгуулга (рассказай эхин, рассказай дунда (тэн), рассказай эсэс) үхибүүд үшөөл гүнзэгыгөөр  мэдэхэ болоно. Рассказай эхи хэдэн ондоо аргаар эхилжэ болоно : « Нэгэтэ…», «Зун байгаа…», г.м.  Рассказ  дүүрэн удхатай болохын түлөө, олон үйлэнүүдые нэмэхынь багша үхибүүндэ дурадхана : « Нэгэтэ амитад ой соо сугларба.  Тэдэ…   Гэнтэ… Тиигээд…» .Энэ  схемээр хүдэлхэдэ  мэдүүлэлнүүдэй  хоорондохи  холбоо  тухай  үхибүүд ойлгосо   абана. Зүйл зураглан хөөрэхэ, геройнуудай хоорондохи харилсаа харуулха, тэдэ харилсаануудые олон үйлэтэй болгохо, үйлэнүүдэй һубарил  баримталха гэжэ үхибүүдые  һургаха шухала. Эндэ хөөрэһэн, асууһан, шангадхаһан мэдүүлэлнүүдые хэрэглэжэ,  абяанай синтаксис хүгжөөхэ.

      Бүлэгөөрөө холбоо хэлэлгэ зохёолго үргэнөөр хэрэглэхэ. Багшын гү , али нэгэ  үхибүүнэй  эхилһэн  мэдүүлэл  нүгөө  үхибүүн  үргэлжэлүүлнэ.    Хэдэн  үйлэнүүдһээ бүридэһэн зурагуудаар үхибүүдые хөөрүүлжэ болоно: нэгэ үхибүүн зурагаар  рассказай эхи  хөөрэнэ, хоёрдохи үхибүүн  удаадахи зурагаар рассказ үргэлжэлүүлнэ,  харин гурбадахи үхибүүн зурагаар    рассказ дүүргэнэ.  Зурагһаа зурагта үхибүүдэй хөөрэхэдэ ,«Тиихэдэнь…», « Гэнтэ…», « Энэ үедэ» г. м үгэнүүдээр  багша  туһална.   Нэгэ нааданхай  гү, зураг болон зүйл  хаража үхибүүн хөөрэхэдөө,  бэеэ даажа хөөрэжэ һурана.

      Холбоо хэлэлгэ хүгжөөхэдөө үгын удхын , үгын абяануудай ба тэдэнэй  хоорондохи  холбоо хэрэглэһэн даабаринуудые хэрэглэхэ  хэрэгтэй.