Конспект занятий по бурятскому языку "Гэрэй амитад"

                    Хүүгэдэй сэсэрлигтэ буряад хэлэнэй хэшээлнүүд

                                       Оролто үгэ

       Түрэл буряад хэлэеэ үзэжэ, ёһо заншалаа заажа, буряад арадайнгаа түүхэ ,соёл дээрэ үндэһэлэн хүүгэдэй сэсэрлигэй үхибүүдые хүмүүжүүлхэ  гэһэн  буряад хэлэнэй багшанарай гол зорилго болоно.

      Һургуулида ороодүй үе ( хүүгэдэй сэсэрлигэй наһан) -  һонирхолтой мэдэсэ абажа, үхибүүн бүхэн яажа урган  хүгжэнэб  гэһэн  наһанай үе болоно.  Түрэхэһөө үхибүүн юумэ мэдэхэ гарана бэшэ, харин тойроод байһан зон  ямар нүлөө гаргажа, үхибүүндэ мэдэсын һонирхол түрүүлнэб, тэрээнһээ дулдыдан, саашаа үхибүүнэй мэдэсэ, хүн болохо һуури табигдана. …

1. дэхи хэшээл

 “ Гэрэй амитад “ ( багашуулай бүлэг)

Зорилго:

1) Гэрэй амитадтай танилсалгаяа үргэлжэлүүлхэ, тэдэнэй дүрэтэй,  абари зантай, хүндэ юугээр  туһатайб гэһэн ойлгосо нэбтэрүүлхэ;

2) Таабари тааха шадабари бэелүүлхэ;

3) Һанажа,хадуужа  абалга  хүгжөөхэ;

4) Амитадай үхибүүдые нэрлэһэн юумэнэй нэрэнүүдые зүбөөр хэрэглэлгэ.

Хэшээлэй урда үнгэргэгдэхэ ажал: амитадтай зураг харалга, амитад тухай уран зохёол уншалга, «Гэрэй амитад »гэһэн темэдэ дидактическа наада үнгэргэхэ.

Хэшээлэй хэрэгсэлнүүд:

1. Харуулалгын:

1.«Гэрэй амитад» гэһэн харуулалгын нааданай суглуулбари.

2. Амитадай ба тэдэнэй үхибүүдэй зурагууд.

3. Амитадай үйлэ хэжэ байһан зурагууд (тэргээр морин ашаа шэрэнэ, нохой гэр харууһална г.м)

2.Үхибүүдтэ хубаариин хэрэгсэлнүүд :

Амитадай гэрхэнүүдтэй зурагууд ( нохой – нохойн гэр, үнеэн – хашаа , г.м)

Хэшээлэй ябаса :

1. дэхи хуби. Нааданай (приём) арга: « Тулам хүдэлнэ».

Хүмүүжүүлэгшэ (Х) үхибүүдэй урда тулам баряад һууна:

Х : Үхибүүд, харагты наашаа, ямар гайхалтай тулам гээшэб, хүдэлжэ байна! Хэн энээн соо хоргодооб?( харана). Оо, ямар һайхан амитад гээшэб! Танай таабари таагаагүйдэ , тэдэ тулам сооһоо гарахаяа һананагүйл.

Таабари таалга.

1. Үлэн – мөөрэнэ,

Садхалан – жажална,

Багахан хүүгэдтэ

Һүмбэй үгэдэг.

- Ямар амитан гээшэб?

- Юун мөөрэдэг бэ? Һү юун үгэдэг бэ ?

Үхибүүд ( Ү) : Үнеэн.

2. Эзэнтэеэ ханилдаг,

Гэр харууһалдаг,

Эльбэхэдэ – эрхэлдэг.

Доромжолходо – хазадаг.

- Ямар амитан гэр харууһалдаг бэ?

Ү: Нохой.

3. Би нюураа угаадагби,

Уһаар бэшэ, хэлээрээ,

Мяу!Табагтай һүмбэй

Зүүдэлнэб даа!

- Юун хэлээрээ нюураа угаадаг бэ?

- Һү ууха юун дуратайб ?

Ү: Миисгэй.

Х: Бэрхэнүүд.

- Эдэ амитадые нэгэ үгөөр нэрлэжэ болохо гү? (үхибүүдэй харюу – гэрэй)

- Юундэ энэ амитадые гэрэй гэжэ нэрлэнэб? ( Ү харюу үгэнэ, Х туһална).

- Гэрэй амитад – хүнэй хажууда байдаг, эзэн тэдэниие эдеэлүүлдэг, уһалдаг,

харууһалдаг.

- Хүндэ гэрэй амитад юундэ хэрэгтэйб ? ( Үхибүүдэй харюу)

Физкультминутка

- Үхибүүд харуулагты даа, хайшан гээд морин гүйдэг бэ, үнеэн яажа ногоо жажалдаг бэ, миисгэй нюураа угаанаб, нохой һүүлээ хүдэлгэнэб.

( Үхибүүд амитадые һажаажа харуулна).

2дохи хуби

Дидактическа наадан «Амитадай  үхибүүдыень олоё».

- Бидэнэй наадажа байхада, эжы амитад үхибүүдээ олоногүй. Эжынэртэнь  туһалхамнай гү? Үхибүүдынь олохомнай гү?

«Амитадай үхибүүдые олоё» гэһэн наадан үнгэрнэ.

- Амитадай эжынэрынь танда һайниие хүргэнэ. Таанар ехэ туһа хээт.

3дахи хуби

Дидактическа наадан  « Ямар гэр соо амитан байдаг бэ?»

- Мүнөө булта амитад гэртээ ошохоо һанана, харин тэдэ ямар гэр соо байдаг бэ, мартаа. Тэдээндэ гэрээ олохынь бидэ туһалхамнай гү?

( Үхибүүд хүмүүжүүлэгшэтэеэ хамта амитадые ба гэрхэнүүдые холбоно).

4- дахи хуби. Дүн

Х: Үхибүүд, эдэ амитад булта хүнэй хажууда байдаг.  Юундэ хүн, эдэ амитадые хажуудаа байлганаб?

- Нохой ямар туһа хэдэг бэ ?

Ү: Гэр харууһалдаг.

- Үнеэн хүндэ юу үгэдэг бэ?

Ү: Һү.

- Тахяа юугээр хүндэ туһатайб ?

Ү: Үндэгэ үгэдэг.

- Миисгэй ямар туһатайб?

 Ү: Хулгана баридаг.

Хүнэй хажууда байдаг бүхы амитадые «гэрэй амитад » гэдэг.

2-дохи хэшээл

« Гэрэй амитад ба тэдэнэй үхибүүд» ( багашуулай бүлгэм)

Зорилго :  

Амитадай ба тэдэнэй үхибүүдэй байдал тухай мэдэсэ баталалга.

1.    Һуралсалай:

- томо амитадые ба тэдэнэй үхибүүдые илгаруулжа һургаха;

- хэлэлгын абяа зүбөөр ба абяа һажаалга хэрэглэлгэ;

2. Хүгжөөлгын:

- хүүгэдэй хэлэлгэ хүгжөөлгэ;

- асуудалда харюу үгэжэ, таабари тааха шадабари хүгжөөхэ;

- хаража ба шагнажа абалгын шадабари хүгжөөлгэ;

3. Хүмүүжүүлгын:

- Хүмүүжүүлэгшые анхаралтайгаар шагнаха  ба асуудалнуудта харюусажа  һургаха;

- амитадые хайрлаха сэдьхэлтэйгээр хүмүүжүүлхэ.

Һуралсалай талын (ИНТЕГРАЦИнууд) :

«Мэдээсэл  хүгжөөлгэ»

- гэрэй амитад ба тэдэнэй үхибүүд.

« Хэлэ хүгжөөлгэ»

- Үхибүүдэй холбоо хэлэ  хүгжөөлгэ

« Тамир хүгжөөлгэ»

- Наадажа бэеэ һорилго

« Уран һайханай хүгжөөлгэ»

- аппликаци

Хэрэгсэлнүүд:

Гэрэй амитадай байрын ба харгын македууд, мультимедиа, амитадай ба гүлгэдэйнь дүрсэнүүд ( миисгэй ба миисгэйхэн, нохой ба гүлгэд, ямаан ба

эшэгэд, морин ба унагад г.м), амитадай абяа һажаажа наадаха интерактивна стол, хүгжэмэй центр, нохой нааданхай  сюрпризнэ үедэ, нохойн гэр хэхэдэ хэрэглэхэ геометриин фигуранууд ( тэбхээнсэг, гурбалжан, сахариг), сабуу, аршуулнууд.

Урид үнгэргэгдэхэ ажал :

Гэрэй амитад тухай хөөрөөн, «Гэрэй амитад» гэһэн темэдэ зурагуудые харалган, дидактическа ба эдэбхитэй нааданууд, амитадые ажаглалга.

 Хэшээлэй ябаса :

1. Эмхидхэлгын үе.

Үхибүүд таһалга руу оронод. Тэдэнэй урда харгын макет.

Х : Үхибүүд, харагты, манай урда харгы. Харгы дээгүүр ябаад, хараябди, хайшаа маанадые асарагшаб. ( Үхибүүд харгы дээгүүр ябаад, малай байрада ерэбэ).

Х: Энэ малай байра. Эндэ бидэ юу харанабибди?  ( Үхибүүд амитадые нэрлэнэ)

Х: Эдэ амитадые юун гэдэг бэ ? Нэгэ үгөөр ?

Ү: Гэрэй

Х: Юундэ гэрэй амитад гэдэг бэ ?

Ү: Хүнэй хажууда байдаг, тэдэнэй хойноһоо хүн харадаг, эдеэлүүлдэг, уһалдаг г.м

2. Сюрпризай үе.

Малай байраһаа холо бэшэ корзина соо нохойн гүлгэ  хоргодууланхай

Х: Үхибүүд, эндэ корзина байна. Харагтыл даа, корзина соо юун байнаб ? ( гүлгэ хараба).

Х: Намда эзэмни гэр баряагүй, тиихэдэнь би эзэнһээ ябааб гэжэ  гүлгэн минии шэхэндэм шэбэнэн хэлэбэ.  Энэ гүлгэ абахамнай гү? ( тэрэ гүлгэ үхибүүд абаба).

Х :  мүнөө бидэ һууябди, би танда таабари таалгахам, таанар тааха ёһотойт. ( Х. таабари хэлэнэ, Ү. таана. Зураг – харюу мультимедиа экранда гарана.

3.Таабаринууд.

1. Нюурынь һахалтай,

Дэгэлынь эреэн,

Ходол угаадаг,

Уһа мэдэдэггүй. ( миисгэй). Слайд 1.

2. Эзэнтэеэ эбтэй,

Гэр харууһална.

Гэшхүүр доро байдаг,

Һүүлынь монсогор. ( нохой) слайд 2.

3. Үлэн – мөөрэдэг,

Садхалан – жажалдаг,

Бүхы үхибүүдтэ

Һү уулгадаг. ( үнеэн) слайд 3.

4. Хада дээгүүр,

Тала дээгүүр,

Даха ябадаг,

Дэгэл ябадаг. ( хонин ) слайд 4

5. Һахалтай, нооһотой, хүлтэй,

Шэхэн, һүүл, эбэр бии.

Маарадагби,

Һү үгэдэгби,

Тэршээхэнби,

Мүргэдэгби,

Хэн биб ? ( ямаан) слайд 5

6.  Монсогор хамартайб,

Хүлдөө туруутайб,

Эдихэ ууха дуратайб. ( гахай) слайд 6

4.Дидактическа наадан «Юунэй үхибүүн бэ?»

Х. Томо амитадай  зураг харуулна,

Ү. амитадай үхибүүдэй зураг харуулна.

Миисгэй – миисгэйхэн

Гахай – поршоонхо

Морин- унаган

Нохой – гүлгэн

Үнеэн – тугал

Ямаан – эшэгэн

Хонин- хурьган

5.«Өөрынгөө эжы оло» эдэбхитэй наадан

Гэртэхин томо амитадай хубсаһа үмдэнэ, үхибүүд – үхибүүдэй. Миисгэй – миисгэйхэн, нохой – гүлгэдүүд, ямаан – эшэгэд. (Хүгжэм доро үхибүүд гүйлдэнэ, наадана. Хүгжэмэй болиходо, үхибүүд өөрынгөө эхэдэ гүйлдэнэ).

6. «Юун яажа абяа гарадаг бэ?» гэһэн наада наадая.

 Үхибүүд, интерактивна столдо дүтэлэе,

Нохой – гав –гав

Миисгэй – мяу – мяу

Хонин – бее – бее

Үнеэн – мөө мөө

Морин – игоо гоо

Гахай – хрюю хрюю

Амитан бүхэнэй абяа столик дээрэ шалганабди

Х:  Гэрэй амитад ямар туһа асардаг бэ гэжэ мэдэхэ гүт?

7. «Гэрэй амитад ямар туһа асардаг бэ?» дидактическа наадан

Миисгэй хулгана баридаг, нохой гэр харууһалдаг, үнеэн , ямаан һү үгэдэг, морин ашаа шэрэдэг, гахай мяха, хонин нооһо үгэдэг.

8.Х: Үхибүүд. Бидэ амитадта дуратайбди гэжэ энэ манай жаахан гүлгэн ойлгобо, тиигээд тэрээндэ гэр хэжэ үгэхыемнай гуйба. Эжынэртээ ошоод, суг хамта гүлгэндэ гэр хэебди.

«Нохойн гэр» аппликаци ( гүлгэндэ бэлэглэнэ).

Х: Бэрхэт, үхибүүд, һайнаар хүдэлөөт, зүбөөр амитадые нэрлээт. Гүлгэндэ гоё гэрнүүдые хэбэт, тэрэ танда һайниие хүргэнэ, шоколад бэлэг барина.

3 - дахи хэшээл – аппликаци (багашуулай бүлгэм)

 «Дулмын бээлэй»

Зорилго : Фигурануудые зүбөөр табижа, нягтаар, сэхээр няажа һургаха; бээлэй тухай, тэрэнэй хэрэглэлгэ  тухай ойлгосо баталха.

- бэлэн юумэнүүдые няаха дадал баталха;

- бээлэйн гоёолтонуудые нэгэ жэгдээр  тааруулха шадабари һэргээхэ;

- анхарал, бодол, хадуужа абалга хүгжөөхэ;

- уран аргада һонирхол түрүүлхэ.  

 Хэрэгсэлнүүд :

Дулма хүүхэлдэй, бээлэй зураг, картоноор, үнгэтэ саарһаар  хэһэн фигуранууд, сабуу, аршуулнууд.

Урид үнгэргэгдэхэ хүдэлмэри : бээлэйн зурагуудые харалга, бээлэй тухай шүлэг уншалга.

Шэнэ үгэнүүд: үбэл, саһан, хүйтэн, бээлэй.  

Хэшээлэй ябаса :

Үхибүүд таһалга соо һууна. Үүдэ тоншоно.

Х: Хэн тоншоноб? Ошожо харахам. ( Хүүхэлдэй оруулна).

Х: Үхибүүд, Дулма манайда ерээ. Мэндээ хэлэе.

Үхибүүд мэндэшэлэлсэнэ.

Х: Дулма , юундэ ши гунигтайбши?

Д: Танда хүрэжэ ерэтэрээ, гарни даараа.

Х: Үхибүүд, юундэ Дулмын гар даараа гээшэб? ( Үхибүүдэй харюунууд)

Х: Зүб. Газаамнай үбэл. Хүйтэн. Дулма бээлэйгүй.

- Гар даарахагүйн түлөө

Бээлэй үмдэхэ хэрэгтэй.

Үбэлэй хүйтэндэ

Гарымнай дулаасуулха.

Х: Дулма, бээлэйш хаанаб?

Д: Би бээлэйгээ гээгээб.

Х: Үхибүүд. Дулмада туһалхамнай гү? Бээлэй бэлдээд, гоёогоод үгэхэмнай гү?

Ү: тиигэе!

Х: Ажалаа эхилхын урда, хургануудаа хүдэлгэе.

Физминутка :

Дулма бээлэй үмдөө: ( Хургануудаа нюдаргалха)

«Ой, хургаа хайшан хээбиб?

Хургам үгыл, үгы болоо,

Өөрын гэртээ ороогүйл». ( нюдаргаяа задална, нэгэниинь үлэнэ).

Бэдэрнэш, бэдэрнэш , олонош,

Мэндээ, хурган, хэр байнаш? ( үлөөшэ хургаяа бодхооно).

Х: - Үхибүүд, харагты, бээлэй яажа гоёохоор бэ . ( жэшээ харалган).

Х: Танай урда, стол дээрэтнай, бээлэйн зүйлнүүд ба гоёолтонууд байна. Эдэ гоёолтонуудые хэрэглэн бээлэй гоёохобди. ( магнитна самбар дээрэ яажа бээлэй гоёохоб гэжэ харуулна).

Үхибүүд угалзануудаар өөр өөрынгөө бээлэй гоёоно.

Хүмүүжүүлэгшэ сабуу тааруулан түрхихэдэнь, хүүгэд угалзануудаа няана.

Дулма хүүхэлдэй бээлэйтэй боложо, үхибүүдтэ баяр хүргэнэ, үхибүүд Дулмые үдэшэнэ.

4-дэхи хэшээл

« Эртын хабарай шэнжэнүүд» ( Байгаалиин юртэмсэ)

( Багашуулай бүлгэм)

Хэшээлэй зураглал: байгаалиин хубилалтанууд тухай мэдэсэ баталалгын интегрированна хэшээл.

Һуралсалай талын (ИНТЕГРАЦИнууд)

«Мэдэсэ хүгжөөлгэ»

« Хоорондоо хөөрэлдэхэ арга хүгжөөлгэ»

« Уран һайханай тала хүгжөөлгэ»

« Хэлэ хүгжөөлгэ»

Зорилго : Хабарай шэнжэнүүд тухай мэдэсэ баталалга.

- хабарай байгаалиин илгаанууд тухай мэдэсэ үргэлжэлүүлхэ ( саһан хайлана, горхон урдана, шубууд ниидэнэ), шэнэ үгэнүүдые хадуужа абалга;

- гарай хүдэлсэ, хадуужа абалга, зохёолго, анхарал, асуудалда харюу үгэхэ дадалнуудые хүгжөөлгэ;

- байгаалиин амитадта һайнаар хандалга, бүлгэм соогоо эбтэй ханилалга хүмүүжүүлгэ.

Хэрэгсэлнүүд : мольберт, ватман дээрэ зуранхай набшаһагүй модон, набшаһад, сэсэгүүд, ургын зураг, шубууд,  сабуун, хуурай ба нойтон аршуул,

уһатай таз, саарһан онгосонууд.

Методическа арганууд : хөөрэлдөөн, зурагуудые харалга, эмхитэй наадан, үхибүүдэй һайнаар хүдэлэлгэ, рефлекси.

Урид үнгэргэгдэхэ хүдэлмэри: «Хабар», «Үбэлжэдэггүй шубууд» гэһэн альбом харалга, хабар тухай шүлэгүүдые уншалга , «Нарахан» гэһэн шүлэг сэжэлдэхэ.

Хэшээлэй ябаса:

1. Эмхидхэлгын үе.

Х:  Үхибүүд хамта сугларба,

      Би – шинии нүхэрби,

      Ши – минии нүхэрши,

      Гар гараа барилсан,

      Бэе бэедээ энеэбхилэе.

      Ерэһэн айлшадтаа  баһал энеэбхилэе.

Х: Мүнөөдэр ямар дулаан ба һаруул бэ !

Үхибүүд, газаамнай жэлэй ямар саг бэ? ( Весна).

Хабар ямар байдаг бэ? ( дулаан, гоё, һайн, наратай…).

Хабартаа юун шангаар шаража эхилдэг  бэ? ( Наран).

Зүб. Бидэ мүнөө шангаар нарые дуудаябди.

Наран, наран,

Алтан гэрэл,

Шарыш, шарыш

Шангаар шарыш!

Горхон урдаба,

Шубууд ерэбэ,

Саһан хайлаа,

Ургы ургаба!

     Хабартаа дулаан боложо, түрүүшын сэсэгүүд ургана, газар дороһоо ногоон бултайба. Модоной набшаһад гүлгэлнэ. Хабартаа наран ехэ ажал хэнэ.   Тэрэ газар халаана, байгаалимнай үбэлэй нойрһоо һэринэ. Наранда бидэ туһалхамнай гү?

( Үхибүүн мольбертдо дүтэлжэ, ватман дээрэ наранай зураг няана).

2. Гол хуби.

Х: Үхибүүд, энэ юун бэ? ( модон).

Харагты даа, эндэ юун дутанаб? ( Набшаһан).

Зүб. Хабартаа наранай шарахада, модондо түрүүшын набшаһад бии болодог. Энэ манай модондо баһал набшаһад бии болог. ( Үхибүүд зураг набшаһа модондо няана ).

Х: Үхибүүд, үбэлдөө юун ехэ, элбэг байгааб? ( Саһан).

Хабар ерэхэдэнь, саһан яанаб? ( Хайлана).

Зүб, саһан хайлажа, уһан болоод, горхон боложо урдана. Тэрэ горход урдажа байһан уһантай ниилэжэ, саашаа урдана. Бидэ мүнөө горход болоё.

Физ.минутка «Горход».

Талада саһан хайлаба,

Горхон һэрибэ.( Үхибүүд һуняана, һэринэ).

Тала нугаар гүйнэ,

Ой , хүбшөөр гүйнэ ( байра дээрээ гүйлдэнэ).

Гүйнэ,гүйнэ,

Баярлана,

Ондоо горхонтой ниилэнэ.( тэбэрилдэнэ).

Х: Саһан хайлажа, горхон болоно. Горхон соо юу хэжэ болохоб?

 ( Үхибүүдэй харюу). Саарһан онгосонуудые табиябди.

( Үхибүүд уһатай таз соо онгосонуудые табина).

Гэнтэ шанга һалхин болобо. ( Үхибүүд онгосонуудаа үлеэнэ).

Х: Үхибүүд, хабар – жэлэй һайхан саг. Тойроод, бүхы юумэн һэринэ, ургана, дуулана. Саһанай хайлахада, набшаһад бии болоно.  Үшөө юун болодог бэ? ( Сэсэгүүд ургадаг). Түрүүшын сэсэгүүд –ургынууд ургадаг.

( Зураг харалга)

Бидэ сэсэгүүдые эндээ няаябди. ( Сэсэгуудые няана).

Х: Дулаан оронһоо юун ниидэн ерэдэг бэ? ( Шубууд).

Зүб, хорхой шумуулай һэрихэдэ, дулаан оронһоо шубууд ниидэн ерэдэг.

Х: Энэ манай хабарай зураг дээрээ шубуудые һуулгая. ( Үхибүүд шубуудые няана).

Ямар гоё зураг болобоб!

3. Дүн. ( рефлекси)

Х: Модондо юун ургааб?

    Модон доро юун ургааб?

   Юун ниидэн ерээб?

   Наран ямараар шаранаб?

Жэлэй ямар саг тухай хөөрэлдөөбди ? (Хабар).