Развитие речи по тувинской лирературе 5-го класса
план-конспект урока (5 класс) на тему

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

 Средняя общеобразовательная школа с. Успенка

                                «Рассмотрено»                                                 «Согласовано»                                                «Утверждаю»

                                                 на заседании МО                                  заместитель директора  по УВР                               директор школы

                                           __________/Монгуш Л.К./                      ___________________/Монгуш Л.К../                      ___________/Ооржак А.В./

                                                  «___»_______20__г                               «___»_________20__г                                          «___»_________20__г

Рабочая программа курса

 «Развитие речи» по родной литературе

5 класс

(По учебнику К.Х. Оргу, В. С. Кызыл-оол «Төрээн чогаал» 5 кл.)

                                                 Предмет                                                                                            родная литература

                                                 Класс                                                                                                 5

                                                 Образовательная область                                                             филология

                                                 МО                                                                                                     родного языка и литературы

                                                 Учебный год                                                                                     2012-2013

                                                 Составитель                                                                                   Серен Ш.К., учитель  родного языка

                                                                                                                                                             и литературы

                                                                                                           первой квалификационной категории

с. Успенка-2012г.

Тайылбыр бижик

  5-ки класска харылзаалыг чугаа сайзырадылгазынга ажылдарны тыва дыл-даа, чогаал-даа кичээлдеринге чорудар ужурлуг, ынчангаш өөредилге программазын  Өөредилге яамызының  1994 чылда үндүргеш, сүмелээни программазы 2004 чылда эде чаартынып кылдынганы болгаш чаа күрүне стандарттарттарынга, Успенка ортумак школазының өөредилге планынга  даянып тургаш тургускан.

Ниитизи-биле 5 класска харылзаалыг чугаа сайзырадылгазынга тыва дылга 25 шак, чогаалга 15 шак  көрдүнген, херек кырында тыва дыл болгаш чогаалга хамаарыштыр 34 шакты берген.

Харылзаалыг чугаа дээрге угаан-бодалды, сагыш-сеткилди  дес-дараалаштыр, делгереңгей, тода болгаш грамматика талазы-биле шын дамчыдары болур. Харылзаалыг чугаа – дылдың орфоэпиязының (шын адалгазын), сөс курлавырын, грамматиктиг тургузуун шиңгээдип алырының чугула үндезини. Бодал домак-биле илереттинер. Домактардан чугаа тургустунар. Чугаа бүгү-ле угаан-бодал ажылының үндезини, кижилерниң харылзажырының кол аргазы бооп турар.

Харылзаалыг чугаа чогаал кичээлдериниң база бир кол адыры болур. Өөреникчилерни литература кичээлдеринге чугааның уран-чеченин болгаш  утказын медереп билиринге өөредир, чечен чогаалды уран чүүлдүң чугула хевири кылдыр үнеледип өөредир, чогаалчының дылының аяны, стили-биле таныштырар, өөреникичлерниң боданыр аргазын сайзырадыр. Литератураны өөредип тура өөреникчилерге медерелдиг, аянныг болгаш чүгүртү номчуур чаңчылдарны шиңгээттирерин уламчылаар, чогаалчының идейлиг туружун, арга-мергежилин сайгартып үнеледир, Ук номчаан чечен чогаал кижиниң сагыш-сеткилиниң өзүлдезиниң чугула кезээ кылдыр хүлээп алырынга өөредир.

  Кижилерниң  аразында  шынарлары харылзажырының чепсээ  дылдың  словарь составы, үннүг болгаш  грамматиктиг тургузуу оон  чугула талалары  болур. Дылды эки билир  төлээде  чүгле муң-муң сөстерни  билир эвес, харын  оларны шын бижип, адап, чугаалап, чөп  ажыглап билир ужурлуг. Ол чанчылдар өөреникчи бүрүзүнде бар, ынчалза-даа башкы  ону улам быжыглаар, экижидер, сайзырадыр сорулгалыг.

Уругларның аас  болгаш бижимел  чугаа сайзырадырының талазы-биле чорудар  ужурлуг ажылдар:

1. айтырыгларга  харыылар;
2. номчаан  чүүлүнүң  утказын допчузу-биле азы делгеренгей чугаалаары;
3. шын адап,  аянныг номчуп  өөредири;
4. сөс курлавырын байыдары;
5. харылзаалыг  чугааны байыдары;
6. бижимел чугааның чаңчылдарын сайзырадыры;
7. ажыл-албан бижиктеринге янзы-бүрү  мергежилгелерни кылыры;
8. аас-биле  чурулга;
9. бүдүн эгелерге база үзүндүлерге   план  тургузары;
10. эдертиглер, чогаадыглар бижиири.

Тыва дылдың сөстерин  шын   адап билир болза, культурлуг болгаш сайзырангай чугааны шын  ажыглап билир база орфографтуг частырыгларны эвээжедиринге  чугула  рольду ойнаар. Өөреникчини шын адап өөредиринге башкының  бодунуң үлегери, ооң аянныг  тода болгаш шын адаары өөреникчилерге улуг салдарны чедирер.

Харылзаалыг чугаа  сайзырадырынче сөөлгү  чылдарда  онза  кичээнгейни салып, чаа  программада  бо  дугайында  тускай  бөлүктү киирип  турары  чөп. Чүге дээрге өөреникчилерниң  аас чугаага чанчылдары багай болур  болза, оларның  бижимел чугаазының сайзыралынга шаптыктап, частырыг чок  бижииринге моондак  болур. Өөреникчи аас-биле билдингир  тода, дес-дараалай чугаалап  шыдавас  болза, эки  шынарлыг  эдертигни азы  чогаадыгны  бижип  шыдавас. Аас  чугаазы  сайзыраңгай  болган  тудум-на, орфографтыг болгаш пунктуациялыг частырыглар  эвээжеп,  домактарның тургустунары экижип турарын практика бадыткап  турар.

Өөреникчилерниң сөс курлавырын  байыдарда,  домак тургузуун болгаш  харылзаалыг чугааны хереглээринге  номчаан  чүүлүн чугаалаары улуг ужур-дузалыг. Ортумак  класстарга тодаргай долу чугааны негээр болза ,  а улуг  класстарга  чугааның  өске хевирлерин негээр, чорудар ужурлуг кыска, шилиттинген, чогаадыкчы чугааны  негээр. Кыска  допчу чугаага  сөзүглелди шын шилиир, үе хөйну чарывазы-биле номчаан  сөзүглелиниң планын  тургузар.

 Чугаа  сайзырадылгазының кол  чарылбас кезээ  аянныг  номчулга.  Башкы  кижиге  эң чугула чүүл бодунуң үнүн хайгаарааары. Аянныг  номчулганың  үлегерин  башкы  боду  бээр.  Ынчангаш төрээн чогаал кичээлдеринге чугаа сайзырадылгазының кичээлин немей эрттирери чугула бооп турар.

                                 5-ки класска  харылзаалыг чугаа сайзырадылгазының кол  сорулгалары:

• литератрлуг дылдың нормаларын шиңгээдири;
• аас болгаш бижимел чугааның кол негелделери-биле таныжари;
• чугааның янзы-бүрү стиль аяннарының дугайында бөдүүн билиглерни, чаңчылдарны, мергежилгелерни алыр болгаш чугааның янзыларын (тоожуушкун, чурумал, угаап боданыышкын) ылгап билиринге чаңчыгары;
• харылзаалыг чугаа сайзырадылгазынга эге школага алган  чаңчыл-мергежилгелерин улам байыдып, сайзырадыры.

Хыналда ажылдар:

5-ки классты доозуп тура, харылзаалыг чугаа сайзырадылгазында

 билип алган турар ужурлуг билиглери болгаш чаңчылдары:

• сөзүглел, ооң чугула демдектери; тема, кол бодал, кол бодалдың хөжүлдези, тургузуун өскертпейн утказын дамчыдары;
• сөзүглелди  уткалыг кезектерге чарары, бдүүн планын тургузуп билиринге чаңчыктырары;
• өөреникчилерни сөзүглелди шын, медерелдиг, чүгүртү, аянныг номчуурунга болгаш шээжи-биле чугааладыры;
• холушкак хевирлиг  чогаадыгларны бөдүүн планга дүүштүр бижип билири;
• көрген, билген болгаш хайгаараан болуушкуннарының азы сюжеттиг чурук езугаар чурумалдыг, тоожуушкуннуг болгаш угаадыглыг эдертиглерни бижиири

Төрээн чогаал эртеминге чугаа сайзырадылгазының кичээлдериниң чижек программазы.