Местоимения. Три лица местоимения
план-конспект урока на тему

Темэр: Ц1эпапщ1э.  Щхьэ ц1эпапщ1эхэр.

Мурадыр: Ц1эпапщ1эм  теухуауэ къащ1ар еджак1уэхэм егъэбыдыл1эн. Щхьэ ц1эпапщ1эхэр щыуэ зэрызэщхьэщык1ым  щыгъуазэ щ1ын. Текстым къыхагъэщыфу егъэсэн. Сабийхэм я бзэм зегъэужьын я щ1эныгъэм хэгъэхъуэн.

Урокым и ек1уэк1ык1эр:

1. Къызэщ1эзыкъуэ дакъикъэ.
2.  Къабзэрытхэ дакъикъэ. (Доскам къитхапхъэщ : Махуэр, класс лэжьыгъэ, Сэ-Эс)

Урок блэк1ам елэжьыжын: 

Сэ шу лъагъуэр зэпызмычу

Гъущ1 гъуэгушхуэм сытехьакъым,

Адыгэбзэр зэзмыгъащ1эу

Урысыбзэр сщ1эн слъэк1акъым.

Iуащхьэмахуэ телъ уэс къабзэу,

Си анэм и бзэр сэри сфIэфIт.

Адыгэбзэр хэт фIэгугъуми-

Ещхьщ си дежкIэ псыIэрышэм,

Ар уэрэду зэхызохыр,

Къурши губгъуи къыдэушу.

Ар си гъуэгум и къежьапIэщ,

Ар си дамэщ, ар си напщIэщ,

Ар сымыщIэу щытыгъатэм,

КIэщI дыдэнут сэ си гъащIэр.

Си анэм и бзэу си нэм хуэсхь,

Уэ къыптехуэр схуохъу удын. (К1ыщокъуэ Алим)

Словарнэ лэжьыгъэхэр: 1. Доскам къыщыгъэлъэгъуа   псалъэхэм я цIэхэр тетрадым итхэн,хьэрф дэгъэхуахэр  дэгъэувэжын, ударенэ трегъэгъэувэн:

Б.ракъ,    б.стей,  б.лътоку,   б.лыджэ,  п.мидор,  хъ.рбыз.

2.Псалъэ гуп: Дохутыр,  мэлажьэ, плъыжь, къэк1уэжащ, щхьэгъубжэ, лъагэ.

3. Заур хьэлъэзешэ машинэм дэсу мэлажьэ. … лэжьак1уэф1щ.  Гъуэгубгъум жыгеишхуэ итщ.  ….  и  щ1агъым ц1ыхухэм зыщагъэпсэху.
4.     Темэщ1эм хэгъэгъуэзэн: 

Ижь - ижьыж зэманым щы1ащ псэуащ зы жылагъуэ. А жылэм дэс псори ц1ыхуф1хэт ик1и лэжьак1уэшхуэхэт. Икъук1э жылагъуэ зэгуры1уэт ахэр ик1и къулейхэт. А щ1ып1эм пэмыжыжьэу, къуак1э- бгык1эхэм и деж, къырхэм щыпсэут  зы уд фызыжь. Ар яхузэгуэпт а  жылагъуэм, ахэр зэрызэгуры1уэм. Куэдрэ егупсысащ: «а жылэм сыт хуэдэу зэран сахуэхъун?» - жи1эу. Ик1эм –ик1эжым, къигупсысащ ищ1энур… къипхъуатэщ  и удыгъэ башыр, теуэщ, тепк1эри жи1ащ: «Ящрегъупщэ мы жылэм  я бынхэм,  я адэ- анэхэм,  езыхэм я ц1э дыдэри , къэзыхъурейхь псоми я ц1эр!» Уд фызыжьым гуф1эгъуэшхуэ къыхуэхъуащ, и гухэлъхэр къехъул1ащ…Жылагъуэм зыгурымы1уэныгъэр къахыхьащ. Ц1ыхухэр нэщхъей,  псалъэмакъылъэ хъуахэщ. Псоми я ц1эр, ящыгъупщэжат. Жа1эну зыхуей псом и ц1эр ящ1эжтэкъым. Ахуэдэу ек1уэк1ыурэ,  ц1ыхухэм къагуры1уащ къэхъуар: я  бынхэм, я адэ – анэхэм, къэзыхъурейхь  псом я ц1эр зэращыгъупщэжар. Ящ1энур ямыщ1эу  къек1уэк1ыурэ… Зы махуэ гуэрым а жылагъуэм къыдыхьащ 1ущыжьк1э еджэу зы л1ыжь жьак1эху. Ц1ыхухэм  зэхахат а л1ыжь губзыгъэм и 1ущагъымрэ и къарумрэ и хъыбари къыбгъэдыхьэурэ къелъэ1ухэрт: я ц1эр къащ1эжынымк1э къадэ1эпыкъуну, я зэгуры1уэныгъэр я зэхуаку къыдилъхьэжыну…«Хъунщ , фи лъэ1умк1э сэбэп сыфхуэхъунщ, фи ц1эхэр,фыкъэзыхъурейхь предметхэм я ц1эри къывэзгъэщ1эжынщ. Ауэ  зэк1э фэстынущ сэ псалъэ гуп, фи ц1э уд фызыжьым къыф1ихахэм ип1эк1э!  А псалъэхэр къэвгъэсэбэпурэ фызэпсалъэфынущ, фызэгуры1уэфынущ. Псалъэм папщ1э, фи щхьэ фытепсэлъыхьмэ – СЭ - жыф1э, куэд фыхъумэ – ДЭ_ жыф1э, зыгуэрым зыхуэвгъазэмэ – УЭ -  жыф1э, ахэр куэд хъумэ – ФЭ – жыф1э, »- жи1ащ 1ущыжь. «Иджыри зыщывмыгъэгъупщэ АР,АБЫ АХЭР, МЫР,МОР, МЫ, МО – ахэри сэбэп къыфхуэхъунущ». СЭ,УЭ, ДЭ, ФЭ,АР,АБЫ,АХЭР, АБЫХЭМ – ЩХЬЭ Ц1ЭПАПЩ1ЭХЭЩ. Ахэр ц1эхэм я п1эк1э къок1уэ. Ц1эпапщ1эхэр псалъэ лъэпкъыгъуэщ. «Мис иджы псалъэщ1эхэр къыщыфщ1ак1э сэ уд фызыжьыр къэслъыхъуэнщ- жи1ащ 1ущыжь. – Ар сэ къэзгъуэтыхук1э фэ лэжьыгъэ зыбжанэ вгъэзащ1эн хуейщ. Узыншэу фыщытхэ! ». 

Лэжьыгъэ  1.

1. Фыкъеджэ. Сыт хуэдэ ц1эпапщ1эхэр дэгъэхуа?

... си анэм срогушхуэ.  … лэжьэк1уэф1щ, ц1ыхуф1щ.   … дохутырщ.  …и лэжьыгъэр ф1ыуэ елъыгъу.

    2. Къифтхык1.  Точкэхэм  я  п1эк1э  дэтын  хуей  ц1эпапщ1эр дэфтхэ.

Лэжьыгъэ 2.Карточкэхэм ит псалъэухахэм хуэфэщэн ц1эпапщ1эр хэвгъэувэ: СЭ, УЭ, ДЭ, ФЭ, АР, АБЫ, АХЭР, АБЫХЭМ.

1ущыжь  къик1ухьурэ,  къыр ф1ыц1эжьым ис  уд фызыжьыр къигъуэтащ.Ар елъэ1уащ абы ц1ыхухэм я ц1эр яритыжыну. Арщхьэк1э уд фызыжьым жи1ащ: -  Си упщ1эхэм жэуап къептыфмэ естыжынщ, армырамэ укъысщымыгугъ….

IV. Зыгъэпсхугъуэ дакъикъэ:

V. Егъэбыдыл1эжыныгъэ:

Лэжьыгъэ 1. Гупурэ зывгуэши фи ст1олым телъ ц1эпапщ1эхэр хэту псалъэуха 1 зэхэфлъхьэн:

Хъарзынэу зэхэфлъхьащ псалъэухахэр! Иджы ет1уанэу уд фызыжьым  и унафэщ  мы псалъэхэр зи щ1ысыр къэфщ1эну: СИ, СЫСЕЙ, УИ, УУЕЙ,  ДИ, ДЫДЕЙ, ФИ, ФЫФЕЙ, И, ЕЙ, Я, ЯЙ, ЗИ, ЗЕЙ…

-1ущыжь ищ1эркъым мыхэр зищ1ысыр… Хэт ищ1эрэ?

Уд фызыжьым и упщ1э псоми жэуап еттыфащ. И удыгъэр к1уэдыжащ. Жылагъуэ хьэлэмэтым я ц1эхэр яритыжащ, псори и п1э иувэжащ, зэгуры1уэныгъэр ц1ыхухэм я зэхуаку къыдыхьэжащ..  Ауэ 1ущыжь къахуигупсыса псалъэхэр ягу апхуэдизк1э ирихьати ахэри къагъэсэбэпыну къагъэнэжащ. «Ц1эпапщ1э» – ф1ащащ. (Ц1эм папщ1э).

Абдежым  «Ц1эпащ1э» жылагъуэм я деж экскурсыр къыдоух. Куэди къэтщ1ауэ сэ къысщохъу.

VI. Урокыр къызэщ1экъуэжын:

•  Сыт фымыщ1эу нобэ къэфщ1ар?
• Сыт нэхъ къывэгугъуэк1а?
• Сыт нэхъ куууэ къэфщ1эну фыхуейт?

VII. Унэ лэжьыгъэр:н.71, л. 103. Правилэхэр къэпщытэжын.