Сценария обряда "Ураг оролго"

Пролог .

Үргэн Буряадайм арад зон, амар мэндэ!

Шэнэ жэлээр! Шэнын нэгэнээр!

Та бүгэдэниие  Баянголой дунда hургуулиин зүгhоо хани халуунаар амаршалнабди!

Сагаан хуhан сэргэдэмнай

Сагаалгамнай ерээд бууба

Сагаан сэдьхэлhээ бэе бэеэ

Сагаалганаар золгоёл даа!

Арюун Сагаан hараар,

Арад зоной найраар

Сагаан сэдьхэлhээ бэе бэеэ

Сагаалганаар золгоёл даа!

В праздник Белого месяца

Как у нас повелось

Людям надо бы встречиться

Чтоб светлее жилось,

Что убавилось горе,

Чтоб тучнели стада,

Чтоб небо над взморьем

Голубела всегда

Танай анхаралда «Баян гуламта» гэhэн булэгэй зугhоо «Ураг оролго» гэhэн зүжэг харуулхыемнай  зүбшөөгыт. Арадайнгаа ёһо заншал мэдэжэ, сахижа ябаха уялга мүнөө үеын һургаалай нэгэ ехэ хуби болоно...

Вашему вниманию представляем один традиционных обрядов баргузинских бурят “Сватовство”.

 Басаганай гэртэхин урагуудаа хїлеэжэ сайлажа ћууна. Сагаалганай їедэ ураг оролгон болоно. Тиихэдэнь  сагаан ћарын амаршалга,  їреэл хэлсэжэ хєєрэлдэнэ.

Гэрэй эзэн: -Сагаан һарада ураг орожо, худа урагууд болохо гээшэ ехэ һайн, урагшатай хэрэг хадаа гэжэ һанагдана..  

Нэгэ хүн:  - Тиимэ,тиимэ. Зүб,  ехэ һайн тэмдэг гээшэ...

Хэн нэгэн: -Могой жэлнай мүлхиһөөр үнгэрбэл. Яһала һайн үбһэ ногоотой, ургаса талхатай жэл байгаал..

Нүгөөдэ хүн: - Хүдэлһэн газартаа хүндэтэй,

Ябаһан газартаа ямбатай,

Һураһан газартаа һурагтай,

һайн һайхан жаргажа

Бултадаа ябаял даа гэжэ үреэл тогтоогыт.

Энэ үедэ хүршэ айлайхин орожо ерэнэ: - Мэндээ! Сагаан һараар, сагаалганаар!   ( бээлэйгээ урдаа баряад мэндэшэлнэ, тэрэнииень гэрэй эзэд нара зүб эрьюулээд гартань табяад, “сагаалганаар” гэнэ.) Айлшанаа  дээшээнь урижа һуулгана, сай аягална.

-Амар мэндэ шэнэлбэ гүт?

А: Амгалан тайбан.

• Бэе лагшан гу?
• Хунгэн солбон даа...
• Буруун булшантай , дааган далантай гу?
• Буруумнай булшантай, даагамнай далантай  ондо оробобди.
• Саг хубилжа,сагаан эдеэмнай дэлгэрбэ гу?
• Сагаан эдеэмнай дэлбэржэ,

             Һаба  hуулгаараа билтаржа байна.

            Харин таанад ,хэр сагаалбат?

• Һайн даа, тарган тайбан.

Эзэн эхэнэр сонхоор хараад :  - Айлшад ерээ! Олон айлшад хэбэртэй, хухюутэй найр наадан болохонь! Сагаалганай үдэр олон айлшад ерээ хадаа, гараhан жэл hайнаар үнгэрхэ гэжэ хэлсэдэг.

Буућан айлшад гэртэ орожо,малгайгаа зүүн һугадаа хабшуулаад, бурхандань мїргэжэ, хадаг табижа, адиста хїртэнэ. Һүүлээрнь  хїн зоноор мэндэеэ хэлсэнэ.(Сайн байна. Мэндэ. Амар сайн.)

• Энэ үбэлэй нохойн гангинама хүйтэндэ али зүгһөө, хаанаћаа ерээбта?
• Онёо голой эхинћээ,

Хїгшэн абын хойморћоо...

Булган хадата дайдаһаа,

Баян үргэн талаһаа...

• Ямар харгыгаар ябажа ерэбэт?
• Шэнэћэн модо шэлбүүћэнћээнь зангидажа,

Нарћан модо набшаћанћаань  зангидажа ерээбди.

Дааганай сабшаћан дардам харгыгаар ерээбди,

 гунанай сабшаћан губи сагаан харгыгаар ерээбди.

Басаганай тала:   -  Зай, айлшад, ямар  хэрэгээр, юу бїтээжэ ябанабта?

Хүбүүнэй тала:

• Алтан їїдыетнай нээжэ,

Мїнгэн богоћыетнай алхажа,

мїнхэ юрєєл барисалдаха гэжэ ерээбди.

• Хадайнтнай ногоонћоо їнэрдэхэеэ ерээбди,

Ћайхан їреэлћээтнай хїртэлсэхэеэ ерээбди.

• Хуушан газарые хохирлуулха,

Шэнэ газарые шэбхэжүүлхэ,

Хуушые шэнэдхэхэ,

Холые ойродхохо,

нэгые хоёр болгохоёо,

алтан хайшыетнай

эрихэеэ ерээбди...

• Холо газарые ойротуулжа,

Хуушан юумые шэнэлжэ,

Инаг мїнхэ дуранай

Їлзы дээрэ мїндэлћэн

Хїбїїн басаган хоёройнгоо

Хуби заяае холбохоёо,

Тїрэћэн эхэ эсэгэдэнь,

 тїшэг ћайхан тоонтодонь

худа урагууд болоёл гэжэ

хїрэжэ ерэбэбди.

• Хїбїїн їри манда байна,

Хїїхэн їри танда байжа,

Їреэгээ морин болгожо,

Їриеэ айл болгоё гэжэ ябанабди...

• Ехэ олон їнеэтэй болоод,

Їнеэ ћааха басага бэдэржэ ябанабди...

• Булга бариха хїбїїтэй аад,

Дэгэл  оёхо басага бэдэржэ ябанабди...

• ****Эндэ ерэһэн ушараа эли тодоор хэлэхэдэ иимэ байна.

Манай хүбүүн ------------

Танай басаган ----------------хоёр

Өөрынгөө һайн дураар  хуби заяагаа холбожо,

Жаргалаа залгажа,

татаа һаа, таһаршагүй, матаа һаа, хухаршагүй

Наһанай нүхэд боложо, үе наһандаа үелжэ,

үнэр баян һуужа, үрхөөрөө утаа гаргажа,

үүдээрээ үбгэд, хүгшэдые оруулжа, хүндэлжэ,

үетэн зоноороо зугаалжа ябаха гэжэ шиидэһэн байгаа.

Бидэ энэ хэрэгые аха дүүтэйнь,

Айл аймагтайнь,

Аба эжытэйнь хөөрэлдэжэ,

Бодото  дээрэнь бэелүүлхэ һанаатай хүнүүд гээшэбди./***///

• Манай хүбүүн .............

Танай басаган ...................

Эдэ хоёр залуушуулые

Айл бүлэ болгохо,

гал гуламтыень нэгэдхэхэ

Хайра үршөөл гуйнабди.

Таанар юун гэхэ байнабта?                                  

Басаганай тала: - болохо! Болохо!

Хүбүүнэй тала:    - Жэлэй ћайн жэлые хїлеэжэ,

                        Энэ їдэрые ћайн їдэр гэжэ,

                          Уула дабажа, ућа гаталжа ерээбди.

                       Баатар хїбїїн – сэрэгтэ,

                       Басаган їри – харида гэћэн

                        Буряад їгэ бии юм.

Басаганай тала: - Басаганай жаргал харидаа гэдэг ёћоор,

Бэеэ бэелхэдэ  эхын жаргал олдохо ёћотой юм.

Хүбүүнэй тала:

• Хїбїїмнай гараа ганзагада хїргэжэ,

Хїлєє дїрєєдэ хїргэжэ эрын зэргэдэ хїрэбэл даа.

Айл боложо тїбхинэхэ саг ерээл.

Басаганай тала: - Зай, зїб. Тандаа басагаяа миинтээр їгэхэгїйбди...

• Дэлћэтэ мори їгэгты,

Хїзїїтэ арћа їгэгты,

Хїхэтэй їнеэ їгэгты...

жороо мори,

жаран түмэн мүнгэ үгэгты...

Хүбүүнэй талаһаа: - Болохо даа. Манайда арсаха юумэн  үгы. Эриһыетнай хүргэхэ шадал биил даа.

• Иигэжэ худанууд болоһон хойноо, бүһэеэ андалдаяа...
• Хүбүүн басаган хоёрнай нэгэдэжэ,

Хойшодоо һайн һуухань болтогой!

• Хэрэгээ баталжа ******

Худануудай дуун:

• Ангарай заха халааха

Алтан шаргал нарамнай

Алаг зyрхым баясуулха

Гульдяад hууха урагуудни.

Голой заха халааха

Гуули шаргал нарамнай

Голто зyрхым баясуулха

гульдяад hууха урагуудни.

• Арбанай тyхэреэн альгандамни

Аматай худанууд хажуудамни

Хориной тyхэреэн хажуудамни

 Холшортой yетэн хажуудамни

Унаганай  hайниие шэлэжэ

Унаахай морин болгобобди,

Утынгаа  hайниие шэлэжэ

Ураг эльгэн болгобобди.

Ардагай hайниие шэлэжэ

Аянай морин болгобобдил даа гыш

Айлай  hайниие шэлэжэ

Алтан худа болобобди.

Баянгол нютагай худануудай дуун:

----  Тогооешье нэрэхэнь тугадайнхи

Томоотойгоор зугаалхань худанайнхи.

Бозоешье гаргахань буруудайнхи

Бололтойгоор  зугаалхань худанайнхи

Арзаяа гаргахань адуунайхи

Аятайгаар зугаалхань худанайнхи ...

   Хүбүүнэй талаһаа худанар хуримай болзор хэлсэнэ:

- Заа, үдэр болзор хэзээ гэлсэхэмнайб?

- Могой һарын 4-дэ,гарагай 5-да, 12 сагта гэжэ хэлсэхэмнай гү даа.

• Хүбүүнэй талаһаа: - хэды хүгээр, хэды мори тэргээр хүргэхэбта?
• Басаганай талаһаа: 10 мори тэргээр, 20 һом мореор хүргэхэбди...

(Сайгаа аягалжа, духаряа хүртэнэ, дуулана)

Хүбүүнэй талаһаа:- Ороһон бороон сэлмэдэг,ерэһэн урагууд бусадаг,

харгымнай холо, мордохо тээшээ болохомнай

Худанууд:

Бидэтнай иигээд наранай

Ороогүйдэ мордохомнай,

Тэндэмнай манай айл

Түрэлхид хyлеэжэ байна.

Алтан сэргэ бодхооһонтнай –

Агта морин эрьеэстэй.

Алгай түүхынтнай hайханда

Худа худагы эрьеэстэй.

Мүнгэн сэргэ зооходотнай –

Мүлирһэн морин эрьестэй.

Мүнхэ тахынтнай баяндань

Худа худагы эрьестэй.

Эхэ эсэгэнь hайхан юрөөлнyyдээ хэлэнэ:

- Зориhон газартаа

Золтой ябагты!

haнаhан газартаа

haйхан хyрэгты!                          

Нэгэ наhа нэмэhээртнай

Нэгэ талаан олоhоортнай баясаад,

Зоболон үбшэндэ диилдэнгуй,

Сэдьхэлдээ сэсэгтэй,

Һэшхэлдээ үльгэртэй,

Аза талаантай,

Ашаг буянтай ажаhуухатнай болтогой!

Түби энэ дэлхэй дээрэ

Түгэс жаргал эдлэжэ

Зон нүхэдтөө хүндэтэй

Золтой хубитай ябахамнай болтогой.

Сахилма сагаан hараар,

Сэбэр агаараар,

Сагаан hараар!

Сэдьхэлдээ ямаршье харагүй,

Сагаан сэдьхэлтэй, ехэ hэшхэлтэй,

Бурхандаа санзайтай,

Бадарhан зулатай, буянтай, золтой ябахыетнай үреэнэб!

Нигүүлэсхы hайхан сэдьхэл сэдьхэжэ,

Буян эдлэжэ, ута наhатай,

Удаан жаргалтай ябахыетнай

Бултанда хүсэнэбди!

Сагаан һарын үедэ худа ураг болоһомнай ехэ һайшамаар. Сагаалганай найр наадан дүүрээгүйл. Тиимэһээ найр наадаяа саашань үргэлжэлүүлжэ, “Бэһэлиг нюулга” наадая!

Зориһон газартаа золтой ябахынтнай түлөө һайниие хүсэжэ, ёохор наада хатараяа!