Моё хобби

Шүлэгүүд

Харгыда

Амида ороhон

Аляаhа боргооhон

Агаарта дүүенэ …

Харида орхиhон

Ханилhан нүхэршни

Халуунаар угтаха …

Тунгалаг бодолнууд

Туhалаг харгыдаш …

                Дуран

Үлгэн замбиие урбуулаад,

Үбэл нажарые хүлгөөнэш.

Үнгэрhэн ерээдүйе уулзуулаад,

Үхэл амидарал тогтоонош.

          Нютагаа бусалга

Үрмэдэhэн талаараа амилан

Үзэсхэлэн нютагаа шэртэнэб.

Үзэгдэhэн зүргэтэй ханилан

Үдэшэhэн нүхэрөө шэбшэнэб.

Ћэбэрдэhэн ногоонтой шэбэнэн

Ћэбшээхэндэ гунигаа шэнгээнэб.

Ћэлгэгдэhэн бодолоо тэгшэлэн

Ћэшхэлдээ омогоо шэргээнэб.

       Хүршэ басаганда

Хирэ тооhогүй сэдьхэлээ

Хүндэ нэгэтэ хардуулбал –

Хоро hанаагүй ябаарай.

Мэхэ гоохогүй hэшхэлээ

Нэрэ хүндэеэ хашуулбал –

Доро унаагүй ябаарай.

Дүрбэн хоногой бороо

Шэрбэгэнүүр бороо

Шэлбэhэтэ ойгоор

Шэнгэсэтэй ороо …

Шэрүүдэhэн бороо

Шэнэhэдтэ хороод,

Шэргэшэгүй ороо …

Шэшэрүүлмэ бороо

Шэрэнгтдэм хоноод,

Шэнээгүйшэг болоо …

Шэлээрхэhэн бороо

Шэмэжэhэн ойhоо

Шэмээгүйхэн мордоо …

               Хии бараан

Хагсууhаа хороhон нохоймни

Хабшуухан буландаа нойрсоно.

Хатууhаа hогтоhон нүхэрни

Хашартай зугаадаа ороно …

Үхэhэн зоболго хүлеэhэн

Үлэнхэ арьяатан улина.

Үрэгүй бодолыем мүлиhэн

Үдэшын бордоhон уйлана …

Нэтэрhэн hалхинhаа тэсэhэн

Нэбшыhэн тайгамни тамарна.

Нэрэhэн архиhаа эсэhэн

Номгорhон  нүхэрни  амарна …

                Уряал

Эбhээлhэн үдэрөө үдэшөөд,

Эсэhэн талаяа шэртэе.

Эрхэлhэн үдэшые хүтэлөөд,

Энээхэн наhаяа шэбшэе.

Эрьюутэй засагhаа гайхаашье –

Эрхэтэн нэрэеэ бү алдая.

Эндүүрэл hамааран дайраашье –

Эршэеэ буурангүй ябая.

             Байгаалиин зурагууд

                              I

Үглөөнэй hэбшээндэ наратай урилдан,

Хүдөөгэйм жэгүүртэн уурхайгаа түхеэрээ.

Хүлгөөтэй сэдьхэлдэ уларил хубилган,

Үлгөөтэй гэрэлдэм элшэхэн миhэрээ.

                            II

Шүрэтэй басаган бороо зүгнэжэ,

Шүхэрөө дэлгэнхэй дээшээ харана.

Шүүдэрэй орондо хюруу унажа,

Шүүhэтэ ургамал үнгөө буурана.

                          III

Хүбэн саhа хүхюутэй умбан,

Хүшүү муугаар үхибүүн алхална.

Хүр хүнгэрэгhөө хүлөө татан,

Хүндөөр амилан урагшаа дабшана.

                         IV

Найгагар хуhанай нарин оройдо

Наранда игаажа шаазгай хашхарна.

Налагар дайдаяа обёорон шэртэжэ,

Найдалга түрүүлhэн Хабар айлшална.

            Найдаарай

Шэлэhэн харгыдаа гарабал –

Шэбшэhэн үгыем hанаарай.

Шэнэhэн тайгадаа бусабал –

Шэбэнэн абяаень шагнаарай.

Хэмшэhэн байдалдаа оробол  –

Хэлэhэн үгыем мартаарай.

Түрэhэн дайдаяа орхибол  –

Түшэhэн инагтаа найдаарай.

      Дүрбэн мүрнүүд.

Оройтоһон айлшан мэтэ

Орхигдоһон буландаа бусахаш.

Оршолонто наһан нэгэ –

Ойлгомжотой ябажа һурахаш.

                    Нүхэр.

Нүгэлэй унуули руу торожо унаад,

Һөөргөө гараха шадалгүй сагташ

Нүхэрэйш гарнууд татажа абаад,

Өөртөө мэтэ туһалжа ябаа.

**********************************

Хашар хүнэй

Зан хажар.

Харуу хүнэй

Харюу һарюу.

**********************************

Бүдэнтэй Наран

Бидэнтэй наадан,

Туяагаа сасана,

Дулаагаа асарна.

***********************************

Түгшүүритэй үе сагта

Тэнсүүритэй ябаял.

Тэсэшэгүй байдалда

Тэсэмгэйгээр хандаял.

***********************************

Анхаралгүй хандаһан сагаа

Аягүйрхэн һанаад, шаналааб.

Ажагланги альгыеш адхаад,

Ажабайдал сэгнээд, баярлааб.

************************************

Дуратайшье һаа, анхарал нэхэжэ,

Ажабайдалдаш орохоёо һанаагүйб.

Дүтын нүхэрэй дүрэ үзүүлжэ,

Алхам бүхэндэш ушараагүйб.

*************************************

Хутагай бүлюүдэһэн эри мэтэ

Хүсэтэй сахилгаанай зэбэ хурса.

Хүлэгэй бүхэжэһэн бэе мэтэ

Хужарай ургамалай эдеэн хурса.

**************************************

Гомдолой хогоосон досооһоом химэлэн,

Гоншоһон хүүгэндэл анхарал нэхэнэ.

Һэшхэлэй зоболон хойноһоом гэшхэлэн,

Һохорой нюдэдтэл араһаам шэртэнэ.

**************************************

Амаргүй даа, ажаһууха гээшэмнай

Амгалан бэшэ оршон байдалнай.

Амагүйл хадамнай гүрэн-түрэмнай

Аргагүй хашаланда орууланхай…

          Шагнанагүйш

Һөөргөө бусахыеш хүлеэжэ,

Һэрюун таһалгаа түлинэб.

Түргөөр ерэхыеш үреэжэ,

Тэнюун байдалдаа уринаб.

Хуурай мүльһэндэ хайнагтаад,

Нуурай уһан амарнагүй.

Хоолойн үбшэндэ дайрагдаад,

Дуунайм хүгжэм шагнанагүйш…

Үдэшын агаарта шэнгэн

Үрхөөр гарана утаан.

Үрхигэр шарайгаа шэртэн

Үбдөөд хэбтэнэб удаан.

Хоб тарааһан дайсадтаа

Халуун мэндые хүргэнэб.

Хии харааһан бусадтаа

Хүнэй хүндые хүсэнэб.

***************************************

Үглөөнэй манатай холисолдон

Үдхэн тайга тамарна.

Үлгөөтэй гэрэлдэ толотоһон

Үдын наран амарна.

Һудалай сохисо һулархада,

Һонор эжыгээ дурсахаб.

Дуранай ошохон унтархада,

Дүтын нүхэдөө урихаб.

****************************************

Бүгшэм халуун…

Батаганаархаһан адуун

Булаг бэдэрнэ.

Амилха аргагүй…

Аляаһархаһан һүрэг

Ундаа харюулна.

Хахад һүни…

Хэдэгэнээрхэһэн морид

Хүндөөр уухилна.

    Өөртөө.

Һонор һүниин

Һохор һүүдэр…

Һэшхэл һэреэн

Һэжэг ерээ.

Оршон тойрон

Олон тодхор…

Ойгог зангаа

Ойлгон ядааш.

Тэнэг наһан

Тэнюун байгаа…

Танил замаар

Талиин ябаа.

************************

Хабарые хүлеэгээд,

Нажарые үдэшөөб.

Намарһаа хашараад,

Үбэлһөө хоргодооб.

Жэлнүүднай үнгэрнэ,

Хүбүүднай үндынэ…

Шуурганай хатарта

Харгымнай таһарна…

************************

Хаяг татаһан

Хабар уран.

Хадаг табиһан

Хадам шуран.

Хабхада ороһон

Амитан тэнэг.

Тайгада хороһон

Ангуушан мэргэн.

Харида түрөөшье һаа –

Хэлэеэ шудала.

Наһаараа зобоошье һаа –

Нютагаа хүндэлэ.

***********************************

Хаа хаанагүй үзэгдэһэн гэрнүүд…

Хүр саһанда булагдаһан мүрнүүд…

Хоб шэрэһэн шабгансанар мэтэ

Хаб нохойнууд хусахадал гэнэ.

Нютагни… Шэнэһэн гэрнүүдтээ

Нэгэтэ хүбүүдшни бусахал даа.

Налагар дайдаараа сэнгэжэ,

Найдалай үрэһэ тарихал даа.

      Алхаа…

Үбдэг тулама саһа

Үдхэн тужада адхан,

Үбэл богоһыем алхаа…

Һэггүй ябаһан зангаар

Һэмжэн үүлэдые тараан,

Һэшхэл богоһыем алхаа…

Дулаан хубсаһаа хадхан

Дуутай тэнгэридэл хубхай

Дуран богоһыем алхаа…

Саһатай уулзалга.

Түрүүшын саһан…

Үхибүүн энеэбхилэн

Үбэлые шэртэнэ.

Абаахай саһан…

Аалихан шагнаархан

Альгаяа һарбайна.

Саһатай уулзалга…

Бишыхан гараараа

Бээлэйгээ тайлана.

*************************

Үмхирһэн буусанууд

Үлгыдэн бөөмэйлһэн

Үхибүүдээ үгылнэ.

Һангирхай бодолнууд

Һэшхэлтэйм һаахиралдан

Һэжэг соом  үлэнэ.

    Гансаардалга.

Гуримгүй байдалһаа

Гутаһан сэдьхэлни

Гуниглаа…

Гасаалһан үгэнүүдһээш

Гажарһан һэшхэлни

Гашуудаа…

Гомдолгүй энеэдэнһээш

Голхорһон зүрхэмни

Гансаардаа…

                     Найдал.

Һэргэлэн шарайгаар үдэрөө угтан

Һэшхэлэй гэрэлдэ сэдьхэлээ шэртэ.

Һүгэдэн мүргэһэн Дуранайм урда

Һүндэлөөн  Наһаяа хаража сэгнэ.

Һэгээгүй үнгэрһэн жэлнүүдээ дурсан

Һэшхэлэй шалгалта дабажа гара.

Һэжэгэй зоболон – хорхойе хюдан,

Һэримжэ ехэтэй ябажа һура.

          Анхарал.

Ягаан хүхэ энэ үдэшэ

Яарал үгы шэртээб юртэмсөө.

Бүлеэн амисхаалһаа

Эрхэлһэн саһахан

Бээлэй дээрэһээм

Мухарин унахань…

Саг зуурын анхаралай түлөө

Тэнэг зүрхэмни хайлаад,

Гунигай үүдэ тайлаад,

Залуу наһыем һануулдаг юм…

******************************

Гэмээ амсабал –

Гэрээ һанахаш.

Гурим алдабал –

Гэнжээ хадахаш.

Нүгэл буянһаа

Нэгэл илгаатай…

Бэеэ магтуулбал –

Бэлэг һарбайхаш.

Бэрхээр ажаһууха –

Бэлэн хэрэг бэшэ.

Уйдхар жаргалһаа

Ута харгытай…

Зунай үглөөгүүр.

Үй түмэн аляаһан

Үнэр дахаад,

Үүдээр ороно.

Шанагаар аягалһан

Шүлэ амсаад,

Шүүмэг тойроно.

Бүгшэм халуун үдэр болохонь,

Хүгшэн эжы һүгээ хөөрүүлхэнь…

                     Амарааб …

Хэрэггүй бодолнуудһаа таһараад,

Һэжэггүй шарайгаар шэртэнэб.

Хэрзэгы үгэнүүдһээ  хашараад,

Һэшхэлгүй зантайгаа тэмсэнэб.

Хорогүй сэдьхэлыеш танижа,

Хэлбэрхэй харгыһаа абарааб.

Нойргүй һүнинүүдыеш һахижа,

Нэрэгүй дуранһаа амарааб …

         2009 – 2014 онууд.

Хүнгэн һарын һула туяа

Һүниин зангые шэнээр хубилгаа.

Хожомдоһон дураяа хүйтөөр угтаад,

Һамшаһан сагаа шаналхаяа айгааб.

Үдэрэй шууяанһаа дүлиирһэн мэтэ

Үндэр уляангир нойрсоо хэбэртэй.

Үнгэрһэн дураяа һаатуулжа нэгэтэ

Үе сагаа зэмэлхэ эрхэтэйб.

Хуурмаг жаргалда этигээд,

Оёоргүй һүнинүүдтэ төөрихэш.

Холшор наһыем зэмэлээд,

Омог мүшэдтөө хөөрэхэш.

Хахасалгын үдэр үншэрөөд,

Хооһон үдэрнүүдээ тоолохоб.

Харгы замдаш үдэшөөд,

Ажабайдалдаа шэнээр орохоб.

Хүндэлжэ һураагүй шүлэгүүдыем

Нэгэтэ уншаад ойлгохолши.

Хэлэжэ шадаагүй үгэнүүдыем

Сэдьхэлэйм мүрнүүдтэ олохолши.

************************************

Айлшалжа буухадам нютагшни

Торгон бороогоор угтаа һэн.

Алхалжа ябахадам нүхэдшни

Дулаан шарайгаар золгоо һэн.

Утаһа уулануудай хабтагай үбэр

Үлгы буусыеш тэбэрин бөөмэйлөө.

Угалза-ууланууд… Нажарай үдэр

Үргэн дайдыеш сэгнээб өөрөө.

    … бү дайра.

Намда бү найда…

Нэгэтэ

Нэгэндэ

Нүхэдөө суглуулжа,

Намайе «Суурхуулжа»,

Найр наадаараа

Нэрыем бү дайра.

************************************

Урмаа хухарһан шарайгаар

Ута харгыда үдэшэхэгүйб.

Зорюулдаг шүлэгэй маягаар

Заяанайш утаһа гүрэхэгүйб.

Уулзахаяа нэгэтэ һанабал

Урилгагүй ерэжэ ороорой.

Зол жаргалай таһарбал

Зүүдыем манажа хоноорой.

                      Дуран.

Хэрэггүй бодолнуудһаа хашараад,

Хуби заяагаа хараахаш.

Һүниин һүнэһэндэ хашхараад,

Һонор мүшэдые тараахаш

Нэгэтэ ойлгохош. Дэлхэйн дурые

Һэлгэхэ юумэн түрөөгүй юм.

Һүгэдэн зогсохош. Дуранай урда

Үхэлэй харанхышье хүсэгүй юм.

************************************

Тойроод хэншье, юуншье үгы .

Тариһан набша сэсэгүүдни ургаагүй.

Хаа- хаанагүй шарайеш бэдэрээб.

Харыш! Шамда өөрөө ерээб…

Үглөөнэй саһан нюдэ һаргана.

Үдэшын бодолнууд сэдьхэл маргана.

Үбэл зунгүй шарайеш бэдэрээб.

Үнэн сэхэеэ хэлэхэеэ ерээб…

                 Зүрхэмнай.

Һалхи шуурганай зогсоогүйшье һаа

Һолонго – Хабарые хүлеэгээгүйлши.

Намаяа мартажа шадаагүйшье һаа

Һанаа сэдьхэлээ зобоохогүйлши.

Үшөө уларил тогтоогүйшье һаа

Наранай элшэдэ найдахалши.

Наһанайнгаа нүхэрые олоошье һаа

Нэгэтэ үгылжэ һурахалши.

Зүрхэмнай, сэсэн байгыш даа,

Зүрхэмнай, һонор ябыш даа,

Зүрхэмнай, зөөлэн болыш даа,

Зүрхэмнай, дураар халииш даа.

Орой намар…

Аалиханаар унан

Дайдыем сагааруулна

Түрүүшын  саһан.

Нюдэнэйм аягануудта

Гунигай дабһан…

Сэдьхэлыем сагааруулна

Энэ саһан…

************************************

Нүхэр! Шамаяа һанаад,

Үүрээр газаашаа гарааб.

Нара һараяа һэлгээ,

Алтан туяагаа дэлгээ.

Газарай нюруу эльбэн

Түрүүшын хюруу унаба.

Намарай хүйтэ зүгнэн

Хээрын сэсэг гунхаба.

Хадын хүбүүн! Нэгэтэ

Шамтай золгоһондоо

                       жаргалтайб даа.

Холын һаруул мүшэндэ

Шамдаа дуратайгаа

                     хөөрэхэб даа.

************************************

Шүүдэрэй уһан дуһалханшье һаа,

Хорхой шумуулдаа амтатай.

Хүнэй үхибүүн уймаршье һаа,

Эхэ эсэгэдээ хайратай.

Гол мүрэнүүд түмэншье һаа,

Далай тээшээ зорино.

Дуран харюутай, харюугүйшье һаа,

Зүрхэ, сэдьхэл хайрана.

           Һалхин.

Һэргэгжэһэн һалхин

Һэнгэргүйгөөр дахин

Һэршэгэнүүр зангаа

Һэнэггүйгөөр гаргаа.

Һэрюун гэртэм

Һэрьебэ хүйтөөр.

Һанаа һэшхэлдэм

Һэжэг түрэһөөр…

Һээтэгэнүүр һалхин

Һэрьесэ үлеэн,

Һэглылгэнэ үһыем,

Һэжэрүүлнэ бэеыем.

Һүниин тэн һарын

Һүүмэгэр гэрэл.

Һэжэгтэ абтаһан

Һэриһэн мэдэрэл.

************************************

Хүндэлхэдөө баясхалан хүлеэжэ,

Һанаа бодолдош хубилаагүйб.

Үдэшэхэдөө гунигаар халижа,

Һонор зүрхыеш найдуулаагүйб.

Ажабайдалдам нэгэтэ хоножо,

Һайн нүхэрни болоогүйш…

Таһалгадам һалхиншье орожо,

Бэдэрһэн юумэеэ олоогүйл.

************************************

Һүниин эзэд –

Һара, мүшэд…

Үүрэй зүрхэн –

Наранай элшэхэн.

Дурлааб шамдаа –

Дуудааб галдаа…

Һара? Мүшэд?

Юундэ – «Нүхэд»?

************************************

Үдхэн хөөбэри үүлэд тараба,

Үдэшэ хөө хара нидхэеэ буулгаба.

Үндэр огторгойдо эсэһэн хэбэртэй.

Үншэрһэн мүшэд һараяа хүлеэнхэй.

Дуранай гоё үгэнүүдтэ этигээд,

Долгисоһон сэдьхэл мэдэрэлдээ гээгдээ.

Дахин шарайеш үгылһэн хэбэртэй

Дурлаһан  зүрхэн нэрыеш шэбшэнхэй.

************************************

Саһата сагаан үдэр

Танихаяа һанаагүйлши

Намаяа…

Сэлмэг һэрюун үдэшэ

Угтахаяа яаранагүйлши

Намаяа…

Сэбдэг хүйтэн үүрээр

Үдэшэхэеэ гарахагүйлши

Намаяа…

************************************

Үнжэгэн сэдьхэлэй дэльбэнүүд

Үдэшын һэбшээнтэй наадана.

Орёо ажабайдалай зэбэнүүд

Омог зангыемнай дайрана.

Уляангирай мүшэр – далинууд

Унаган һэбшээе наадуулна.

Мүшэдэй хүйтэн туяанууд

Мүнгэн һараяа һаатуулна.

          Сэлэнгын үбэл.

Сухалдаһан уларилай жабарые

Саһан номгоруулан унаха.

Сагааржа эхилһэн газарые

Сахилма хүнжэлөөр хушаха.

Саанаһаа эрьешэгүй һалхин

Сэнтэһэн сонхыем бэдэрхэ.

Сэдьхэлыем хубилгаһан Үбэл

Сэбэр хубсаһаяа хэдэрхэ.

           Һаатуулхам.

Зэнхэгэр уужам таламни,

Зугаалжа шамаяа һаатуулхам.

Зэдэлһээр ерэһэн зүгыдэ

Зүдэрһэн шарайеш харуулхам.

Зобожо түрэһэн хүбүүмни,

Зугаалжа шамаяа һаатуулхам.

Зэмэлжэ һураһан зүрхэндэ

Зүрхэнэй сохисо шагнуулхам.

Зэргэлжэ һууһан нүхэрни.

Зугаалжа шамаяа һаатуулхам…

************************************

Үнэн дурандам

Үүдээ нээгээрэй.

Хүүрхэй жаргалдам

Хүүргээ дүүжээрэй.

Һэрюун таһалгадам

Хабаршни айлшалха гү?

Урмаа хухархадам

Дураншни һалбарха гү?

                      Бүлэ.

Ахаяа дуудаһаар, бархирһаар

                                           үхибүүн оробо..

Абаяа дуулаһаар, хашхарһаар

                                              үхибүүн зогсобо…

Эжыдээ уурлаһаар, аали дүмүүхэнээр

                                                үхибүүн нойрсобо…

Үхибүүнэй зүүдэн – замбуулинай нюуса…

************************************

Хуурмаг жаргалһаа һогтоод,

Нэгэтэ мэдээгүй хэбтэбэл –

Нюдэнэйм сэсэгыдэ сэнтэхэш.

Худал дуранда этигээд,

Хэзээдэ һэшхэлгүй ябабал –

Шэхэнэйм үзүүртэ үлэхэш.

             Ши.

Нарые халхалаад,

Һарым хараагаад,

Альгыем бажуугаад

                                      Һууха һанаатайлши?

Нэрыем хашхараад,

Дэрыем буляагаад,

Дурыем гутаагаад

                                      ябаха һэшхэлтэйлши?

************************************

Нүгэл буянһаа холо бэшэшье һаань –

Нэгэл бодолһоо ходо айжа ябахаш.

Жаргал уйдхарһаа ойро дүтэшье һаань –

Худал байдалһаа зугадажа арилхаш.

Һүнэй амтанһаа шэмэтэй эдеэн үгы –

Эхын умайһаа гарахадаа мэдэхэш.

Хүнэй наһанһаа сэнтэй юумэн үгы –

Эрын зориг харахадаа мэдэрхэш.

************************************

Хүбүүдээ хэбтүүлээд,

                                    газаа гарабаб…

Һэбшээндэ эльбүүлээд,

                                      һараа харабаб.

Һүниин һүнэһэн

                                     дайдыем эзэлнэ…

Хүбүүдээ һэрюулээд,  

                                      газаа гаранаб…

Һалхинда эрьюулээд,

                                     нараа харанаб.

Холын мүшэхэн

                              һарыем бэдэрнэ…

************************************

Мүнгэн  һара хосорһон шарайгаар

Мүльһэн  доро нойрсоһон уһаяа

Һанан, һанан үүр сайлгаба.

Үндэр уула үншэрһэн хэбэртэй

Үдхэн уурал бааюулһан нуураа

Харан, харан гунигаар халиба.  

************************************

Нягта, һагшуураар һэшхэлыем шүүжэ,

Шабар домбодо хэжэ табяад,

Нэгэтэ хараад, шарайем һанаарай.

Нарин тармуураар сэдьхэлыем түүжэ,

Сэбэр шоройдо хэжэ таряад,

Нэгэтэ һанаад, намайе мартаарай.

************************************

Ханибди гээд,харюусалгагүй ябажа

Хэзээдэ нүхэдөө бү һуудха.

Танилби гээд, дүй дүршэлгүй забдажа

Ерээдүйн бүлэдөө бү һаад хэ.

Тэсэбэри ехэ, тэнсүүреэ алдангүй

Түрүүшынгээ алхам хэжэ туршая.

Тэнгэри мүнхэ, һэшхэлээ мартангүй

Энэрхы сэдьхэлээ нээжэ һурая.

Хатуу зориг – бэеын хуяг,

Эрдэм шудалха – жаргал уудалха.

Залуу наһан – забгүй хаһа,

Зальхай ябаха – замаа алдаха…

************************************

Зүүдэндэм Хоноһон,

Һэшхэл хүлгүүлээш.

Һүүдэртэм Тороһон,

Сэдьхэл һэлгүүлээш.

Һанаандам түрэһэн

Һэжэг халаглаа.

Заяандам мүндэлһэн

Сэсэг һалбараа.

Хан гэхэ хашарһагүйшье һаа,

Хон гэхэ нохойгүйшье һаа,

Хүн нэрэеэ алдангүй ябаха –

«Дээдын жаргал» гэжэ һанахаш.

************************************

Мууяа дарахадам,

Шэмхэ шэмхээр

Сэдьхэл мүлжэнэш.

Мууяа дабахадам,

Дуһал дуһалаар

Сэдьхэл дүүргэнэш.

Хүсэл шадалтаяа

Нэгэдэхэ аргатайбди.

Һэшхэл сэдьхэлтэеэ

Нүхэсэхэ уялгатайбди.

        Һэшхэл.

Үргэхэ нойртош

Шуһаша хорхойдол

Сэдьхэл һорохо.

Үбгэрһэн хойнош

Мяхаша нохойдол

Сэдьхэл мүлжэхэ.

Һэшхэлэй шарай –

Шуһаша хорхой,

Мяхаша нохой…

***********************************

Атаа жүтөөндэ эзэлэгдэбэл –

Абаахайн шүлһэндэ сабуудаһан

Аляаһа шумуулдал хүүшэлхэш.

Хара һанаанда булигдабал –

Жараахайн гүльмэдэ орёолдоһон

Уһанай хорхойдол шүүгдэхэш.

************************************

Намарай ольбонһоо хашарһан нуурай

Намагтай уһан хубилгаа зангаа.

Нажарай үнгэрхые шаналһан уургай

Наратай үдэр хүлеэһэн зандаа.

Үбэлэй шуурганһаа дүлиирһэн нуурай

Хон – жэн байдал шононууд таһалаа.

Үнинэй шубуудаа үгылһэн уургай

Тоонто нютаг, гэрнүүдые һануулаа.

************************************

Үдхэн манан соо умбан далдарһан

Жэгүүртэ хүлэгүүдэй шууяан зэдэлһээр…

Нютагни дуудаал!

Үнэн тэмсэл соо дайе дараһан

Арадай баатарнуудай соло зэдэлһээр…

Нангин дурасхаал!

          Жаргалай үнэр.

Угалза дэльбэгэр тогоондо

Һүгээ хөөрүүлээд эжы амарна.

Үрмэнэй үнэр таһалгаар тарана…

Ургамал дэбисхэр ногоондо

Дүүгээ дахуулаад үхин наадана.

Жаргалай үнэр агаараар элинэ…

************************************

Гал түймэр, уһанай халилга,

Ган гасуур, газарай хүдэлэлгэ…

Хүн! Һэргэг яба, болгоомжотой:

Ан ургамал, бүхы Байгаалимнай

Үһөөгөө абажа магадгүйл…

Энэ дэлхэйдэ мүндэлэн

Үрэ ногоондол урганаш.

Эхэ эсэгээ хүндэлэн

Үри хүүгэдээ һурганаш.

Зүдэг ушар болобол –

Зүрхөө даран ажаглаарай.

Һэжэг зосоо түрэбэл

Һэшхэл дүүрэн алхалаарай.

Жэлэй дүрбэн саг.

Шуурга һалхинда

Шуурхай набшаһад

Шуумгай хатарнад…

Мүнгэн саһанда

Мүльһөөр хушагдан

Мүрэнүүд амарна…

Урматай хайлан

Урдаһан һайрам

Уһална дайда…

Һүнэй һара…*

Һүнгэ ногоон

Һүри бодоол…

               Гуниг.

Сахариг халаашадал һара

Сахигар сагаан талаяа

Сухигар шарайгаараа шэртэнэ.

Шэнэһэн палаахадал тала

Шандагар шара һараяа

Шаналан огторгойдо бэдэрнэ.

Иигээд лэ үүр сайхань…

Үбсүүн дээрээ үргэһэн

Үриеэ үгылхэ Эхэнь…

Һүнэй һара…* - август һара

Зүүдэнэй замби хүүргээ дүүжээ,

Үльгэрэй орон үүдээ нээгээ.

Үдэрэй хүлгөөнһөө эсэһэн үхибүүн

Үлгы соогоо амгалан нойрсоо.

Түүдэгэй дэргэдэ сайгаа балгаад,

Түүрхэй шулуугаар дэрэ бэлдээд,

Тайгын хүлгөөнһөө эсэһэн ангуушан

Тайлаад түүрэбшээ, амгалан нойрсоо.

Иимэл даа, дэлхэйн табисуур…

Хоолойгоо тэжээхэ, амгалан нойрсохо.

************************************

Гудамжа бахананууд

Суурагар дэглынүүдтэл

Уурхайхан буусануудаа

Һахижа байһандал

Холоһоо миралзана.

Үншэрһэн нютагууднай

Орхиһон олтирогуудтал

Ошоһон үхибүүдээ

Хүлеэһэн эжынэртэл

Холоһоо угтана…

          Үдэр һүнигүй…

Тэмээнэй халаахайн намаае

Төөлүүр хорхойнууд бүрхөөжэ,

Шэмэ шүүһыень голонгүй

Химэлнэ үдэр һүнигүй.

Һүзэггүй дуранайм дулаае

Һохор бодолнууд хүлгөөжэ,

Зүб бурууем илгангүй

Тэмсэнэ үдэр һүнигүй.

Һэшхэлни халаахайн хорхойдол

Һэреэд заяагаа зэмэлжэ,

Зүрхэнэй шархые эдэгээнгүй

Зобооно үдэр һүнигүй.

  Үхибүүнэй түрэхэдэ

Дэлхэйн үнэр танижа,

Эхын умайһаа гарабалши.

Зүрхэнэй хүгжэм шагнажа,

Хүнды хүйһэнһөө таһарбалши.

Сонхоор шагааһан нара

Магнай дээрэш наадаха.

Торгоор амилһан һэбшээн

Нарай бэеыеш эльбэхэ.

Эжыдээл зан абаряараа

Энэрхы сэдьхэл абаарай.

Абадаал зон аймагаараа

Ашатай туһатай ябаарай.

     Аха дүү хоёр.

Нороһон альгаараа

Нёлбоһоо аршаад,

Нойрсоһон нюдөөрөө

                                 ахаяа бэдэрбэ.

Нооһон хүнжэлөөр

Наринаар хушаад,

Номгорһон дүүгээ

                               тэбэрин хэбтэбэ.

    Урид хэлэлгэ.

Хии хаяһан сагаа шэбшэжэ,

Хоб шагнаһан бэеэ зэмэлхэш.

Хуурмаг жаргалһаа нэгэтэ эсэжэ,

Хуушан шархаяа эдэгээн ерэхэш.

Сайбар һарын һүүдэр манажа,

Сайгаа табин шамаяа һанахаб.

Үүрээр һэрин урдаһааш гаража,

Үүдээ сэлин угтажа абахаб.

       Дүрбэн мүрнүүд.

Оройтоһон айлшан мэтэ

Орхигдоһон буландаа бусахаш.

Оршолонто наһан нэгэ –

Ойлгомжотой ябажа һурахаш.

                    Нүхэр.

Нүгэлэй унуули руу торожо унаад,

Һөөргөө гараха шадалгүй сагташ

Нүхэрэйш гарнууд татажа абаад,

Өөртөө мэтэ туһалжа ябаа.

************************************

Хашар хүнэй

Зан хажар.

Харуу хүнэй

Харюу һарюу.

************************************

Түгшүүритэй үе сагта

Тэнсүүритэй ябаял.

Тэсэшэгүй байдалда

Тэсэмгэйгээр хандаял.

************************************

Анхаралгүй хандаһан сагаа

Аягүйрхэн һанаад, шаналааб.

Ажагланги альгыеш адхаад,

Ажабайдал сэгнээд, баярлааб.

************************************

Дуратайшье һаа, анхарал нэхэжэ,

Ажабайдалдаш орохоёо һанаагүйб.

Дүтын нүхэрэй дүрэ үзүүлжэ,

Алхам бүхэндэш ушараагүйб.

           Шагнанагүйш

Һөөргөө бусахыеш хүлеэжэ,

Һэрюун таһалгаа түлинэб.

Түргөөр ерэхыеш үреэжэ,

Тэнюун байдалдаа уринаб.

Хуурай мүльһэндэ хайнагтаад,

Нуурай уһан амарнагүй.

Хоолойн үбшэндэ дайрагдаад,

Дуунайм хүгжэм шагнанагүйш…

************************************

Үдэшын агаарта шэнгэн

Үрхөөр гарана утаан.

Үрхигэр шарайгаа шэртэн

Үбдөөд хэбтэнэб удаан.

Хоб тарааһан дайсадтаа

Халуун мэндые хүргэнэб.

Хии харааһан бусадтаа

Хүнэй хүндые хүсэнэб.

************************************

Үглөөнэй манатай холисолдон

Үдхэн тайга тамарна.

Үлгөөтэй гэрэлдэ толотоһон

Үдын наран амарна.

Һудалай сохисо һулархада,

Һонор эжыгээ дурсахаб.

Дуранай ошохон унтархада,

Дүтын нүхэдөө урихаб.

************************************

Бүгшэм халуун…

Батаганаархаһан адуун

Булаг бэдэрнэ.

Амилха аргагүй…

Аляаһархаһан һүрэг

Ундаа харюулна.

Хахад һүни…

Хэдэгэнээрхэһэн морид

Хүндөөр уухилна.

     Өөртөө.

Һонор һүниин

Һохор һүүдэр…

Һэшхэл һэреэн

Һэжэг ерээ.

Оршон тойрон

Олон тодхор…

Ойгог зангаа

Ойлгон ядааш.

Тэнэг наһан

Тэнюун байгаа…

Танил замаар

Талиин ябаа.

************************************

Хабарые хүлеэгээд,

Нажарые үдэшөөб.

Намарһаа хашараад,

Үбэлһөө хоргодооб.

Жэлнүүднай үнгэрнэ,

Хүбүүднай үндынэ…

Шуурганай хатарта

Харгымнай таһарна…

************************************

Хаяг татаһан

Хабар уран.

Хадаг табиһан

Хадам шуран.

Хабхада ороһон

Амитан тэнэг.

Тайгада хороһон

Ангуушан мэргэн.

Харида түрөөшье һаа –

Хэлэеэ шудала.

Наһаараа зобоошье һаа –

Нютагаа хүндэлэ.

************************************

Хаа хаанагүй үзэгдэһэн гэрнүүд…

Хүр саһанда булагдаһан мүрнүүд…

Хоб шэрэһэн шабгансанар мэтэ

Хаб нохойнууд хусахадал гэнэ.

Нютагни… Шэнэһэн гэрнүүдтээ

Нэгэтэ хүбүүдшни бусахал даа.

Налагар дайдаараа сэнгэжэ,

Найдалай үрэһэ тарихал даа.

************************************

Үбдэг тулама саһа

Үдхэн тужада адхан,

Үбэл богоһыем алхаа…

Һэггүй ябаһан зангаар

Һэмжэн үүлэдые тараан,

Һэшхэл богоһыем алхаа…

Дулаан хубсаһаа хадхан

Дуутай тэнгэридэл хубхай

Дуран богоһыем алхаа…

Саһатай уулзалга.

Түрүүшын саһан…

Үхибүүн энеэбхилэн

Үбэлые шэртэнэ.

Абаахай саһан…

Аалихан шагнаархан

Альгаяа һарбайна.

Саһатай уулзалга…

Бишыхан гараараа

Бээлэйгээ тайлана.

************************************

Үмхирһэн буусанууд

Үлгыдэн бөөмэйлһэн

Үхибүүдээ үгылнэ.

Һангирхай бодолнууд

Һэшхэлтэйм һаахиралдан

Һалхинда хиидэнэ.

    Гансаардалга.

Гуримгүй байдалһаа

Гутаһан сэдьхэлни

Гуниглаа…

Гасаалһан үгэнүүдһээш

Гажарһан һэшхэлни

Гашуудаа…

Гомдолгүй энеэдэнһээш

Голхорһон зүрхэмни

Гансаардаа…

                       Найдал.

Һэргэлэн шарайгаар үдэрөө угтан

Һэшхэлэй гэрэлдэ сэдьхэлээ шэртэ.

Һүгэдэн мүргэһэн Дуранайм урда

Һүндэлөөн  Наһаяа хаража сэгнэ.

Һэгээгүй үнгэрһэн жэлнүүдээ дурсан

Һэшхэлэй шалгалта дабажа гара.

Һэжэгэй зоболон – хорхойе хюдан,

Һэримжэ ехэтэй ябажа һура.

         Анхарал.

Ягаан хүхэ энэ үдэшэ

Яарал үгы шэртээб юртэмсөө.

Бүлеэн амисхаалһаа

Эрхэлһэн саһахан

Бээлэй дээрэһээм

Мухарин унахань…

Саг зуурын анхаралай түлөө

Тэнэг зүрхэмни хайлаад,

Гунигай үүдэ тайлаад,

Залуу наһыем һануулдаг юм…