проект "Дошка-олчей удазыны"

Слайд 1

Элегес-Аксы ортумак школазы ПРОЕКТ «ДОШКА БОЛГАШ Ѳ ЛЧЕЙ УДАЗЫНЫ» Удуртукчузу : Сарыглар Р.К. Куусеткени : Монгуш С.Ю ( ава ) Монгуш Айдана - 2а класстын оореникчизи

Слайд 2

ДОШКА дошка

Слайд 3

Дошка дээрге ийи му ң чыл узун т өө г ү л ү г тыва улусту ң тос сан –биле холбашкан амыдырал ча ң чылыны ң сагындырыы-дыр . Тыва тон өө г ү -д ү р Тыва б ө рт чи ң зези-дир

Слайд 4

Тос-хүндүлүг болгаш бөдүүн сан Тываларның эң хүндүлүг, чугула эт-севиниң бирээзи тос-карак Дошканын онза талазы дээрге достактарынын санны тос болурунда , 9-биле тываларнын дараазында « тостары » холбашкан :

Слайд 5

Тыва ады Орус ады доржу алмаз базыр платина бадмаарыга рубин шуру Топаз азы коралл маны жемчуг суузун гранат Ногаан хаш изумруд алдын золото м ө ң г ү н серебро Тываларда тос эртине бар

Слайд 6

Сүт, артыш , шаанак , агы , каңгы, чойган , шиви , пөш, кодан-хаагы Тос аржаан

Слайд 7

Бора аътты , сарыг сергени , калчан ак хойну , кара иртти , ак буганы , күзүнгүн ү , буга-ээренни , чаа тиккен өгнү , ивини азы тевени ыдыктаары Тос ыдык

Слайд 8

Оваа дагыыры , суг бажы азы булак дагыыры , Буга өөжү азы буга дөзү дагыыры От дагыыры аал-чурт орнун , чер хиндиин , хам ыяшты , тел ыяшты дагыыры , тайга азы даг дагыыры Тос дагылга

Слайд 9

9 ак теве Аът Хой Ѳшку Шары Тос ас азы дииң кежи Тос лаң ( бир лан 37,3 граммга дең ) мөңгүн Тос ак

Слайд 10

Дошканы эге баштай сомалай баглаарда , ийи холдуң баштайгы үш-үш салаалары-биле тос чүүл , тос янзы шимчээшкинни кылыр . Оон улаштыр ол-ла дошка сомазын кончуг кичээнгейлиг дескилей аарак аяар дыңзыдыптарга, борбак дошка боду чаяаттына бээр . ДОШКАНЫ КЫЛЫРЫ

Слайд 11

Дошканың шидизин кошкаткаш , ооң ийи будун дужамыктааш , изиг илиир-биле ширээ кырынга базыптар болза , ол борбак дошка өлчей удазын бооп хуула бээр . ДОШКА-ѲЛЧЕЙ УДАЗЫН

Слайд 12

Тываларның эң чараш , эң нептеренгей хээзи азы удазынының чолдак адын «өлчей удазын » дээр . Чогум адын « кыдыы чок аас-кежик , төнчү чок буян-кежик » дээр .

Слайд 13

Ук өлчей-удазынның сомазы 12 шыйыгдан тургустунган . Оларнын тус бүрүзүн он ийи дириг амытанның ады-биле адаан . «Күске», « Инек », «Пар» дээр 1-ги, 2-ги, 3-кү шыйыгларны «Күскеден» эгелээш , хүн аай адаар . Оларны чуруурда , солагай талакы үстүүртен эгелээш , оң талакы адаанче шавыштыр бадырарга , дараазында хевир дүрзүлеттине бээр .

Слайд 14

Ооң сооңда « Тоолай », «Улу», « Чылан » деп 4-ку, 5-ки, 6-гы шыйыгларны база-ла хүн аай адаар . Оларны чуруурда , оң талакы үстүүртен эгелээш , солагай талакы адаанче бадырарга , дараазында хевир дүрзүлеттине бээр .

Слайд 15

Үстүнде алды шыйыгны херек кырында а ң гылай шыйбас , а бот – боттарының кырынга олуй-солуй чуруур . Ынчаарга хана-карак деп аттыг дараазында хевир дүрзүлеттиннер.

Слайд 16

« Аът » азы « бөрт » дээр чедиги шыйыг соонда мындыг хевир дүрзүлеттинер .

Слайд 17

« Хой » азы « дужамык » дээр 8-ки шыйыг соонда мындыг хевир кирер

Слайд 18

«Мечи» ( Сарбашкын ) азы « Солагай эгин » деп 9-ку шыйыг соонда мындыг хевир тургустунар .

Слайд 19

« Дагаа » азы « Оң талакы эгин » деп 10-гу шыйыг соонда мындыг хевир дүрзүлеттине бээр .

Слайд 20

« Ыт » азы « Солагай чан бажы » деп 11-ги шыйыг соонда мындыг хевир дүрзүлеттинер .

Слайд 21

Адак соонда « Хаван » азы « оң талакы чан бажы » деп шыйыг соонда өлчей-удазынның сомазы четчи бээр мындыг .

Слайд 22

Дошка баглаар , өлчей-удазынны чуруп , сиилбип билирлерни хоочун тывалар эртемниг , ус-уран кижилер деп бедик үнелээр чаңчылдыг .